Archive

2015

Browsing

E-kreiz miz Genver e oa bet lañset niveridigezh nevez ar boblañs. Homañ a echuo a-benn un nebeud devezhioù ac’hann. Teir sizhun zo e oa bet galvet an holl dud tomm ouzh ar brezhoneg da nac’h respont d’an niveridigezh-se gant ar strollad Ai’ta (1).

Boikotiñ niveridigezh ar boblañs n’eo ket ur mennozh nevez tamm ebet. E 1982 e oa bet aozet evit ar wech kentañ diwar intrudu Skol an Emsav hag e 1990 e oa bet graet adarre diwar hini Stourm ar Brezhoneg.

niveridigezh-2015-skeudenn-2

Niveridigezhioù ha yezhoù minorel

Bez’ zo geriennoù ha troiennoù evel « minorelezh vroadel » pe c’hoazh « yezh vinorel » a chom, er Stad-C’hall, e-maez ar c’heriaoueg ofisiel. Ar gouarnamant gall n’en deus interest ebet da c’houzout pegement a dud a gomz yezhoù minorel er vro ha peseurt implij a ra an dud-se eus ar yezhoù a ouiont. Nann, rak gouzout an dra-se a c’hellfe sikour da ziazezañ politikerezhioù yezh efedus da skouer.

N’eus nemet ur yezh ofisiel er Stad-C’hall, ar galleg. N’eus nemet gallegerien hag o deus gwirioù evel gallegerien. Ar stourm evit niveriñ en un doare resis an dud a gomz yezhoù minorel ha yezhoù broadel er Frañs a zo neuze ur stourm politikel a-bouez-ruz (2).

1982 : boikot kentañ

E miz Meurzh 1982 e oa bet aozet evit an dro gentañ boikot an niveridigezh-poblañs. Gant Skol an Emsav e oa bet lañset.

« Goulenn peseurt yezh a vez kaozet gant ar sitoian » hag « ober ar goulennoù gant follennoù divyezhek » evit « digoriñ an hent d’ar brezhoneg er velestradurezh, er vuhez foran… », setu ar pezh a c’houlenne ar gevredigezh digant an INSEE.

Mont a rae Skol an Emsav un tamm mat pelloc’h zoken hag e lakae ar gaoz war an darempred etre ar Stad hag « ar c’heodedour », un darempred evit mad ar Stad ha n’eo ket evit hini « ar c’heodedour » :

« Evel ouzh ur mekanik-produiñ e sell outañ ha n’eo ket evel ouzh un den. Ne servij an niveridigezh nemet da ziskoulmañ kudennoù arc’hant, ekonomiezh ha mererezh met ne zalc’h ket kont deus an den, deus e yezh, deus e sevenadur » (3).

Aozet war an diwezhad, ne zisoc’ho ar boikot diwar netra.

Niveridigezh 2

1990 : boikot nevez lañset gant SAB

Ar wech-mañ ne fell ket da stourmerien ar brezhoneg bezañ tapet berr. Adalek 1988 e vo lañset gante ar stourm tro-dro d’an niveridigezh. Tamm-ha-tamm ec’h aio an darn vrasañ eus ar c’hevredigezhioù ha strolladoù politikel breizhek d’o heul : Unvaniezh ar Gelennerien Brezhoneg (UGB), Burev Europa ar yezhoù minorel, Unvaniezh kevredigezhioù breizhek Bro Roazon, Ar Falz, Dastum, Celtic League, UDB, Emgann, Diwan, h.a.

Bernioù lizheroù a voe kaset d’an dilennidi.

E miz Mezheven 1989 e skriv SAB d’ar c’hentañ ministr, Michel Rocard, evit goulenn gantañ e vije anavezet « evit ar wech kentañ, ar vrezhonegerien hag o yezh gant ar Stad en un doare ofisiel » hag evit goulenn « ma vo niveret ar vrezhonegerien ha ma vo roet tu dezho da respont war baperioù skrivet en o yezh, evit doujañ ouzh gwirioù yezhel pobl Vreizh hag an emglevioù etrevroadel sinet gant ar Stad-C’hall » (4).

Er memes miz e oa bet nac’het ar gwir da gomz brezhoneg el lez-varn (ur wech ouzhpenn) ouzh Herve ar Beg, Mikael Korle ha Jean-Yves Gwern, stourmerien eus SAB. Hag e fin ar bloaz e ranke Gilbert Kabon chom en toull-bac’h abalamour ma nac’he mont e galleg ouzh e varnerien.

Degasomp da soñj ivez e oa ar bloavezh 1989 hini daouc’hantvet deiz-ha-bloaz an dispac’h gall. Un avel a vroadelouriezh c’hall a c’hwezhe kreñv war ar Frañs da neuze.

E miz Meurzh 1990 e vo promesa da sevel un « enklask » diwar-benn ar brezhoneg e 1991 digant ministr an ekonomiezh, Pierre Bérégovoy.

N’eo ket evit keloù-se e vo touellet tud Stourm ar Brezhoneg. Aloubiñ a reont ti an INSEE e Roazhon d’an 13 a viz Ebrel ha derc’hel ar rener, Loeiz Laurent, en e vurev e-pad teir eurvezh, amzer displegañ dezhañ dre ar munud ar pezh a fell dezhe… Tro dek eur noz e vo laosket da vont.

Daoust da se, war-bouez un enklask bennaket, ne zeuio ket kalz a dra diwar boikot 1990.

niveridigezh 5

Niveridigezh 1999

E 1999 n’eus aozet boikot ebet gant ar strolladoù sevenadurel ha politkel. Da geñver an niveridigezh e vo graet un tamm enklask gant an INSEE diwar-benn treuzkas ar yezhoù er familhoù ha savet goulennoù e-giz : « quelle(s) langue(s), dialecte(s) ou patois vous parlaient, quand vous aviez cinq ans, votre père et votre mère ? ». Splann e vo diwar an enklask pegen gwazh eo ar c’holl evit ar yezhoù minorel, met n’eo ket se a raio d’ar Stad ober un dra bennak ! (5)

War a seblant e vije bet savet paperennoù brezhonek evit an niveridigezh-se : « A noter qu’un formulaire de recensement a été rédigé en breton, suite au refus de certains bretonnants de répondre en français lors du recensement de 1990, intitulé « Niveridigezh ar boblans », qui constitue sans doute une exception culturelle par rapport au reste de la population nationale » a lenner e-barzh Le Télégramme d’an 10 a viz C’hwevrer 1999 (6).

Ofis ar Brezhoneg er penn a-raok

Un dra dedennus am eus diskoachet diwar ar genrouedad, un diell embannet e 2003 gant Ofis ar brezhoneg, anvet Plan général de développement du breton « Brezhoneg 2015. » (7)

3 fal bras a oa d’ar steuñv-se ha 52 ober da gas da benn ac’hann da 2015, hag an hini kentañ a oa : « Utiliser le nouveau mode de recensement de la population pour mesurer le nombre de brittophones. »

Setu ar pezh a embannent d’ar c’houlz-se :

« Depuis janvier 2004 une nouvelle méthode de recensement a été mise en œuvre. Le recensement n’est plus exhaustif et organisé tous les 9 ans mais se fait sous la forme d’enquêtes annuelles sur un échantillon de la population. Les communes de moins de 10 000 habitants seront toujours recensées tous les 5 ans de façon exhaustive. Les communes de 10 000 habitants et plus réaliseront tous les ans une enquête par sondage auprès d’un échantillon de 8 % de la population. L’I.N.S.E.E. organise et contrôle la collecte des informations tandis que la commune prépare et réalise l’enquête.

L’occasion est donnée d’introduire une question sur la connaissance et une question sur la pratique de la langue bretonne. Il est primordial de la saisir car la connaissance de ces données constitue la base même de toute politique linguistique. »

Bremañ p’emaomp e 2015 ec’h eo sklaer n’eo ket bet tizhet an holl balioù ac’h a d’ober steuñv an Ofis (pell-pell ac’hann!) met da vihanañ atav ec’h adkas da soñj an diell-se deomp pegen pouezus eo an niveridigezhioù evit diazezañ ar politikerezhioù yezh.

Tamm-ha-tamm ec’h a an traoù war-raok memes tra. E 2012 e oa bet kaset da benn un enklask diwar-benn an anaoudegezh hag an implij eus ar brezhoneg e-ser an niveridigezh e kêr Garaez (8).

Setu dre vras ar pezh a c’heller lâret diwar-benn istor ar stourm evit an niveridigezh.

Niveridigezh 4

« Boycotter de manière pacifique mais résolue le présent recensement »

Bremañ pa ‘m eus graet ur sell a-drek war an istor e c’hellan reiñ ma soñj diwar-benn ober nevez Ai’ta.

Me ‘gav din eo skort a-walc’h ar pezh a ginnig Ai’ta deomp.

Tud SAB a oa gante d’o heul ul lodenn vat eus an emsav sevenadurel ha politikel, prientet o devoa ar boikot gant daou vloavezh lañs ha klozet rener INSEE Breizh en e vurev e-pad teir eurvezh. Koulskoude ne oant ket deuet a-benn da c’hounit ar pezh a c’houlennent. Me ‘gred n’eo ket mont re bell ganti goulenn digant tud Ai’ta penaos emaint en soñj da c’hounit ar stourm-se « en un doare difeuls met sklaer » evel ma lavaront war o lec’hienn.

Un dra ouzhpenn. Ne gav ket din eo ur mennozh fall tamm ebet adlañsañ stourm an niveridigezh nemet e kav din eo treut a-walc’h an arguzennerezh kinniget deomp gant Ai’ta.

SAB a ginnige ur sell politikel hollekoc’h ha lemmoc’h : « Boikotiñ a raimp an niveridigezh-se peogwir ne ra nemet war-dro ar c’heodedour-skwer, galleger ha bevezer, hervez ar patrom nemetañ, unstumm, unseurt hag unyezhek, eus Brest da Ouvea. » (9)

Liammañ a raent e giz-se ar stourm evit ar brezhoneg gant ar stourm enep an heñvelaat ha lakaat ar gaoz, en ur mod distroet un tamm, war stourm an dizalc’hourien e Kanaky (afer mougev Ouvea a oa c’hoarvezet e miz Mae 1988).

Me ‘gav din n’eo ket didalvez lenn arguzennoù stourmerien SAB. Perak ? Ober a raent un dra a zlefe stourmerien ar brezhoneg ober hirie-an-deiz ivez d’am soñj. Sevel ur goulenn oute o-unan :

Stourm evit ar brezhoneg, ya, met e-barzh peseurt kevredigezh da zont ?

niveridigezh 7

Tomaz L.J.

***

EBSSA (Ensavadur broadel ar stadegoù hag ar studioù armerzhel) = INSEE e galleg

(1) Atersadenn Dewi Siberil gant Tudual Karluer (RKB).

(2) http://www.axl.cefan.ulaval.ca/europe/france-1demo.htm

http://www.axl.cefan.ulaval.ca/Langues/1div_recens.htm

(3) Bremañ, n°10, C’hwevrer-Meurzh 1982 (p.3).

(4) Emgann-Combat breton, n°53, C’hwevrer-Meurzh 1990.

(5) http://www.insee.fr/fr/ffc/docs_ffc/IP830.pdf

(6) https://lejournaldesentreprises.com/ar/viewarticle1024.php aaaammjj=19990210&article=19990210-5142032&type=ar

(7) http://www.diwanbreizh.org/article.php4?sid=849

(8) http://www.ofis-bzh.org/bzh/actualite/zoom/index.php?actualite_id=400

(9) Emgann-Combat breton, n°53, C’hwevrer-Meurzh 1990.

(10) http://www.mediapart.fr/journal/culture-idees/180808/ouvea-michel-rocard-vend-la-meche-sur-france-culture

Une fois de plus nous reproduisons ici un texte des cheminots syndiqués à Sud-Rail Bretagne qui alerte que les risques réels de fermetures de lignes TER en Bretagne , c’est à dire « Dol-Lamballe », « Guingamp-Paimpol », « Rennes-Châteaubriant », « Brest-Quimper » ; et « Morlaix-Roscoff ».

Risques dus aux baisses de dotations de l’état, aux choix pour le moins singulier de la région Bretagne de sponsoriser  la LGV et ses dérivés et le projet d’aéroport de Notre-Dame-Des-Landes. Mais aussi au fait que la région Bretagne n’a pas les moyens financiers d’entretenir le réseau ferré qui est à la charge de l’état central.

Les syndicalistes de SUD rail font leur boulot d’information auprès des usagers. Pour  notre part nous diffusons ce texte aussi pour inviter chacun à la critique de la participation à l’institution régionale de forces comme le PCF ( dont un élu Gérard Lahellec est en charge du transport ferroviaire ! ) et l’UDB.

Cette dernière force défend les lignes TER mais aussi un projet de souveraineté locale tout en participant à la gestion d’une institution , dont le rapporteur du budget n’est autre que Krisitian Guyonvarc’h membre de l’UDB , qui avoue son impuissance à surmonter les contradictions soulignées par les syndicalistes de SUD Rail.

La rédaction de Bretagne-info.

Les travailleurs, dans les cars ! Les décideurs, dans le TGV et l’avion !

En décembre, le conseil régional a voté le budget 2015 dédié au transport. En comparaison du budget 2014, on peut observer une baisse significative de l’investissement ferroviaire de 22,5% (modernisation du réseau et développement du fret) et une montée de 355% des investissements pour les aéroports, dont l’inutile Notre Dame des Landes (NDDL). Ces orientations auront de graves conséquences pour le service public ferroviaire et l’emploi.

Des lignes TER en sursis

Au vu des investissements pharaoniques du Conseil Régional pour la LGV (Ligne à Grande Vitesse) et NDDL, les élus déclarent ne pas avoir les 200 millions d’euros nécessaires pour remettre à niveau les lignes ferroviaires nécessitant des investissements : « Dol-Lamballe », « Guingamp-Paimpol », « Rennes-Châteaubriant », « Brest-Quimper » ; sans oublier la ligne « Morlaix-Roscoff » qui n’a même pas été citée. Son sort est déjà fixé… car sur cette dernière, en parallèle du ferroviaire, fonctionne un service de bus qui sera renforcé pour enlever tout intérêt au train.

SUD Rail a déjà plusieurs fois alerté la population, les élus, la SNCF, sur l’avenir de ces lignes. On nous a toujours répondu que la LGV profiterait à l’ensemble des Bretons et que cela ne nuirait pas aux lignes « secondaires ». On nous avoue aujourd’hui que cela semble très « compromis ». L’argument avancé est que la région payant déjà les frais d’exploitation, elle ne peut se permettre d’investir sur le réseau.

Actuellement des limitations de vitesses sont appliquées sur ces lignes, faute d’entretien suffisant. Ainsi les temps de parcours augmentent, quand dans le même temps on fait miroiter aux citoyens les effets de la grande vitesse avec les projets BGV (Bretagne Grande Vitesse) et LNOBPL (Ligne Nouvelle Ouest Bretagne Pays de la Loire). Mais le fait de rénover ces lignes, adapter les horaires, diminuer les temps de parcours ne les rendrait-il pas plus attractives et donc moins déficitaires ? On le sait, l’état, propriétaire du réseau ferré, a laissé tomber celui-ci en déshérence en misant sur le tout routier depuis quarante ans. Dans le même temps, il a engagé la SNCF à investir dans le financement des lignes TGV endettant celle-ci de manière inconsidéré et irréversible.

Aujourd’hui, les élus régionaux ont beau jeu de refuser de se substituer à l’état dans ce qui relève bien d’infrastructures d’aménagement du territoire national. Mais nous parlons là de l’avenir des trains du quotidien, utilisés par les travailleurs, les scolaires, les citoyens modestes. Alors qu’est ce qui justifie l’arbitrage des subventionnements en faveur de la LGV et de l’aéroport, utilisés essentiellement par les décideurs, les catégories socio professionnelles dites supérieures, les touristes… Nos élus préfèrent subventionner les géants du BTP, tels EIFFAGE et VINCI, pour nous construire des pyramides des temps modernes, omettant les besoins de la majorité population et l’indispensable transition énergétique.

Déshumanisation des trains et des gares

Dans le budget, il est inscrit : « La convention garantit le maintien du niveau de service TER Bretagne en exigeant des engagements sur les prestations réalisées en gare et sur la capacité offerte dans les trains ». Or, les amplitudes de guichets ne cessent de diminuer dans les petites gares, ainsi que la présence sur les quais. Cette déshumanisation des gares n’est pas sans contraintes pour les personnes en situation de handicap. Pour pallier à cette déshumanisation, on sous-traite les prestations de surveillance des quais dans certaines gares avec des emplois précaires.

En plus du personnel des gares, les contrôleurs sont en voie de disparition sur le TER. L’Equipement à agent seul se met en place (train avec comme seul personnel un conducteur). Vingt et un trains par semaine sont prévus dans un premier temps avant d’atteindre 86 trains d’ici le mois de Mai.

Et le Fret ?

Le trafic de Fret ferroviaire en Bretagne, c’est à peine plus de 1% du total des trafics marchandises. Malgré l’ouverture à la concurrence en 2006, le trafic de Fret ferroviaire global est toujours en chute libre ! Les opérateurs privés se sont contentés de récupérer une partie des marchés délaissés délibérément par Fret SNCF (1er opérateur routier national avec sa filiale Géodis, rappelons-le). Certains, au passage, ont pu bénéficier de subventions régionales (pour l’adaptation des remorques au multimodal). Ils y ont pris goût. Toujours les premiers à hurler après l’impôt et la dépense publique, mais toujours premiers aussi à réclamer la manne publique ; ils savent se faire entendre des élus régionaux. Le Conseil Régional de Bretagne va en effet financer un vaste plan « ayant pour objectif d’accompagner les initiatives privées ». Les initiatives pouvant profiter de ces subventions sont le transport multimodal, la mise en place de nouvelles lignes ferroviaires…

Pour tous ces sujets de transports de marchandise par fer, un groupe et un comité d’experts composés d’acteurs économiques régionaux seront créés. Ces instances seront donc pilotées par les mêmes acteurs économiques qui bénéficieront des subventions… Très fort ! Pour SUD Rail, ce n’est ni plus ni moins qu’une délégation de pouvoirs de nos élus à l’oligarchie économique ! Quelle place pour les travailleurs et la population dans l’utilisation de ces financements publics après l’abandon de l’écotaxe.


Le transport ferré impose un haut niveau de sécurité. L’EPSF (Etablissement Public de Sécurité Ferroviaire) délivre des certificats aux transporteurs qui leurs sont propres. Des entreprises ont déjà trouvé la faille pour déjouer ces contraintes en utilisant le certificat d’une autre. Ce « détournement » est dangereux pour la sécurité des circulations sur le réseau. Mais il est encouragé par les orientations budgétaires régionales qui s’apprêtent à subventionner des entreprises ne respectant pas ces critères. A titre d’information, COMBIWEST ne possède pas de certificat de sécurité au 6 janvier 2015 mais fait néanmoins circuler des trains.


Alors que l’on a fait crever le service public de transport ferré SNCF, alors que la lutte urgente contre les G.E.S. (Gaz à effet de serre) imposerait une revitalisation immédiate sous contrôle public de celui-ci, SUD Rail dénonce le lâchage des élus régionaux qui s’apprêtent à subventionner des patrons opportunistes et bafouant le droit du travail.

SUD Rail demande que l’argent prévu pour le projet LNOBPL et celui de NDDL soit consacré à la rénovation des lignes et au fonctionnement des Trains TER pour desservir tous les bretons. De plus, nous voulons des emplois à haut niveau social pour garantir la sécurité du réseau et prendre en compte la pénibilité des travailleurs du rail.

Pour maintenir un service public ferroviaire de haut niveau, ne faisons qu’une seule SNCF !

SUD RAIL BRETAGNE

Nous reproduisons ci-dessous le communiqué et les résultats des deux dernières votations organisées par DIBAB . Elles avaient lieux simultanément à Soudan ( en Loire-Atlantique ) et pour la première fois en “Bretagne” administrative à Langouet ( 20 km au nord de Rennes ) . Elles confirment la pertinence de la démarche de l’auto-organisation de votations permettant au peuple breton de s’exprimer. Les résultats parlent d’eux mêmes.

Bravo aux adhérentEs de DIBAB qui ont une fois de plus déployé leurs bonne volonté pour aller à la rencontre du peuple en faisant du porte à porte et lui donner la parole , sans compter leur temps et en trouvant seuls les financements pour le matériel de vote.

Bretagne-Info.

Les résultats des votations de DIBAB à Langouët et Soudan

  • Après une première votation – à Saint-Viaud (44), en novembre dernier – donnant la parole aux citoyens et citoyennes sur la réunification et l’Assemblée de Bretagne, la plate-forme DIBAB – Décidez la Bretagne a organisé deux nouvelles consultations, ce dimanche  8 février 2015, dans les communes de Soudan (44) et de Langouët (35). Comme à Saint-Viaud, les  questions posées étaient les mêmes (voir ci-dessous) et les militant-e-s de DIBAB, ainsi que les citoyen-ne-s engagés des deux communes, ont effectué un important travail de terrain pour sensibiliser les habitant-e-s sur le vote et ses thématiques.

    A l’issue du dépouillement les résultats sont les suivants :

     

    résultats LANGOUET
    résultats LANGOUET

    LANGOUËT :

    Taux de participation : 19,65% (402 inscrit-e-s, 79 votant-e-s)

    1) « Êtes-vous pour la création d’une nouvelle région Bretagne intégrant la Loire-Atlantique et les quatre autres départements bretons ? ».

    OUI :  75,95% (60 votes)
    NON : 12,66% (10 votes)

    BLANC : 10,13% (8 votes)
    NUL : 1,27% (1 nul)

    2) « Êtes-vous pour la fusion des conseils départementaux et du conseil régional au sein d’une Assemblée de Bretagne ? ».

    OUI : 81,01% (64 votes)
    NON : 10,13% (8 votes)

    BLANC : 3,80% (3 votes)
    NUL : 5,06% (4 nuls)

     

    résultats SOUDAN
    résultats SOUDAN

    SOUDAN :

    Taux de participation : 15,6% (1471 inscrit-e-s, 230 votant-e-s)

    1) « Êtes-vous pour la création d’une nouvelle région Bretagne intégrant la Loire-Atlantique et les quatre autres départements bretons ? »

    OUI :  79,6% (183 votes)
    NON : 16,1% (37 votes)

    BLANC : 3,5% (8 votes)
    NUL : 0,9% (2 nuls)

    2) « Êtes-vous pour la fusion des conseils départementaux et du conseil régional au sein d’une Assemblée de Bretagne ? »

    OUI : 72,2% (166 votes)
    NON : 15,2% (35 votes)

    BLANC : 9,1% (21 votes)
    NUL : 3,6% (8 nuls)

    Pour la plate-forme DIBAB, ces deux nouvelles votations sont un succès. Alors que le contexte médiatique entourant la réforme territoriale ne bat plus son plein comme lors de la première votation, que nous nous situons en période de vacances scolaires, les taux de participations restent globalement proches de ceux de Saint-Viaud.

    Dans le cadre de votations non officielles, symboliques, chacun-e comprendra que mobiliser entre 15 et 20% de la population d’une commune n’est pas anodin. Il existe une véritable envie de pouvoir s’exprimer sur les questions de la réunification et de l’évolution institutionnelle de la Bretagne.

    Si DIBAB souhaite l’organisation d’un référendum officiel, nous ne sommes pas naïfs et savons que le droit de décider en Bretagne de nos institutions ne nous sera pas donné : nous devrons l’obtenir par une pression démocratique. Les votations de DIBAB sensibilisent en entendent créer ce rapport de force nécessaire pour que les pouvoirs publics donnent officiellement la parole aux habitant-e-s de la Bretagne.

    Nous appelons donc les citoyens et les citoyennes à se saisir de l’outil que constitue DIBAB pour organiser toujours plus de votations. De nouvelles consultations seront organisées dans les mois à venir.

    La plate-forme DIBAB – Décidez la Bretagne

     

Robert Neal Baxter est adhérent de l’Union du Peuple Galicien organisation communiste composante essentielle du Bloc Nationaliste Galicien, force de gauche luttant pour une république galicienne indépendante et ayant un large écho au sein du peuple Galicien. Il est également collaborateur de la revue “Terra e Tempo” , organe historique de l’indépendantisme de gauche en Galice.

C’est à notre demande qu’il nous fait part de ses réflexions de communiste et d’indépendantiste Galicien ( qui connait fort bien la Bretagne ) sur le phénomène “Podemos” dans l’état espagnol.

Nous l’en remercions vivement.

Il nous a semblé important après l’engouement médiatique pour Syryza en Grèce de donner la parole à ceux qui critiquent Podemos dans l’état espagnol alors que cette organisation est souvent présentée comme l’alternative devant inspirer les recompositions politiques des forces anticapitalistes dans l’hexagone.

La rédaction de Bretagne-info.org

Podemos : Il n’est pas de sauveurs suprêmes !

Par Robert Neal Baxter

Robert Neal Baxter communiste Galicien pour l'indépendance
Robert Neal Baxter communiste Galicien pour l’indépendance

Tout d’abord et avant tout, le phénomène Podemos devrait susciter chez toutE militantE de gauche ou progressiste une profonde sensation de méfiance, s’agissant d’un ‘mouvement’ qui surgit, pour ainsi dire, du néant, sans travail de base ou de masses solide (tout au moins en Galice). Sa montée vertigineuse se fait, au contraire, grâce à une très habile utilisation des moyens de communication, notamment la télévision ; l’équivalent politique, en quelque sorte, des vedettes créées dans la popularité artificielle et creuse des concours télévisés du type Star Ac. Peu importe ce qu’on fait : l’important c’est de gagner la sympathie des spectateurs et des spectatrices coûte que coûte. L’image est tout et, en l’occurrence, le message ne fait que partie de cette image : contre tout et contre tous.

Car il n’y a pas un seul jour sans que, d’une façon ou une autre, les dirigeants de Podemos, notamment le leur gourou messianique, n’apparaisse dans le salon des potentiels électeurs à travers le petit écran. Et pas seulement à l’heure des actualités politiques, mais aussi dans des talk-show, débats-spectacles et autres émissions people où la mise en scène est de rigueur. Le flambant-neuf secrétaire général du P‘S’ espagnol a, lui aussi, également tenté le coup, mais n’a réussi qu’à faire le pitre…

Il y a de quoi se demander quel profit en tirent les chaînes (parmi lesquelles certaines qui appartiennent à des groupes audiovisuels les plus réactionnaires et ultraconservateurs) à leur tenir grandes ouvertes les portes de leurs plateaux, créant ainsi presque de toute pièce un mouvement politique auparavant inexistant sous quelques mois seulement et en l’alimentant de façon continue. En Galice c’est du déjà vu après la ascension météorique de AGE (sans nom même jusqu’à la veille des élections) grâce, surtout, à la presse écrite hégémonique, ayant comme objectif de balayer le nationalisme contestataire dans l’attente que le projet se dégonfle et s’effrite, dégageant ainsi le terrain pour refaire place à l’espagnolisme ultralibérale. Les intérêts économiques qui s’agitent derrière ces groupes ne sont pas ingénus: ils savent pertinemment que la révolution ne sera pas télévisée et qu’à moyen ou long terme c’est eux qui cueilleront les fruits de ce petit jeu qui, pour l’instant, a l’apparence de bénéficier la contestation. Il n’y a de meilleure forme de vaincre l’adversaire qu’en se l’appropriant. Une fois que le mécontentement aurait été dûment canalisé, il ne suffira ensuite que de le démonter de la même façon qu’il avait été monté. On a déjà vu en Grèce comment la ‘gôche radicale’ a fini par passer un accord avec la droite la plus rance. Les promesses du populisme sont éphémères et, en attendant, les piliers du pouvoir restent intacts.

Le nom Podemos en dit long, ou plutôt n’en dit rien du tout… Calqué sur le flou du Yes we can d’Obama (Oui, nous pouvons occuper l’Afghanistan, bombarder l’Iraq, ou la Libye ; Oui, nous pouvons soutenir l’état sioniste terroriste…), de la même façon ce mouvement évite de définir ce qu’ils peuvent justement faire. On est tenté de penser qu’il s’agit d’un ‘nous pouvons gagner les élections’, sans plus… Et ensuite ? Cette indéfinition, non seulement dans le nom mais aussi dans la pratique, leur permet de se faufiler dans une ambiguïté permanente, afin de piocher à droite comme à gauche à la recherche d’une majorité électorale en surfant sur le légitime dégoût que ressent bonne partie du peuple face aux scandales de corruption qui ne cessent d’éclabousser la vie politique soutenue par le bipartisme de toujours.

Podemos se plaît à dénoncer la corruption de tous les partis traditionnels sans exception en répétant le mantra de la clique (ou ‘caste’ selon leur novlangue) de la ‘classe politique’ (concept postmoderne n’ayant pas grand-chose à voir avec la division du travail) et s’efforce à s’en démarquer comme porte-parole du mouvement des simples citoyens, oubliant très vite que bon nombre des membres de la direction sont profs universitaires… Le but est de rompre avec l’alternance P‘SO’E-PP mais tout en s’assurant que si tout change tout devra rester pareil, car la permanence de l’état espagnol n’est pas mise en cause. Là, Podemos rejoint dans leur stratégie les autres ‘nouvelles forces’ unionistes émergentes comme Ciudadanos ou UPyD. Cette facette ressort clairement en Galice où leur attitude belligérante contre la langue galicienne est hors pair, discutant dans leurs assemblées s’ils vont employer le galicien comme langue publique, débat insolite dans tout le panorama politique du pays, et en utilisant les formes déformées des toponymes qui rappelle, très tristement, une époque qu’on aurait dû souhaiter révolue.

Pablo Iglesias leader de Podemos
Pablo Iglesias leader de Podemos

Sous le placage d’un mouvement révolutionnaire qui voudrait déblayer un système pourri, Podemos ne fait qu’agiter le vieux torchon de l’unité ‘nationale’ : « Je suis un patriote, déclare Iglesias, et je n’aime pas qu’il y ait des militaires d’autres pays sur le territoire national (sic.). Je n’aime pas que l’OTAN soit dans notre pays». La république souveraine de la Galice romprait aussi avec l’OTAN, mais non pas pour ce genre de raisons chauvines, mais parce que, depuis toujours, le nationalisme galicien s’engage profondément avec le principe de l’anti-impérialisme. Mais l’anti-impérialisme serait, paraît-il, démodé. Pendant que le nationalisme galicien se range résolument aux côtés du peuple palestinien, dénonçant le génocide par tous les moyens, Podemos Science refuse d’adhérer au boycott académique international contre l’état sioniste en proclamant que «censurer scientifiquement des pays n’a pas de sens parce que la science est neutre et ne connaît ni frontières, ni langues, ni politique, ni guerres ». Et pourtant, tout indique que les institutions académiques de l’état sioniste sont complices de l’occupation des territoires palestiniens.

Aujourd’hui la question nationale de l’émancipation des peuples opprimés joue un rôle fondamental dans la vie politique de l’état espagnol. Et qu’on le veuille ou pas –qu’on soit nationaliste ou pas– la possibilité de l’indépendance de la Catalogne représente l’espoir d’un vrai changement profond de l’actuel état unitaire héritier du franquisme. Qu’en pense donc Podemos ? Difficile à dire, parce que, comme d’habitude, ils jouent à souffler le chaud et le froid. D’une part, leurs publications «reconnaissent le droit des différents peuple de l’UE à se constituer en tant que tels et à décider démocratiquement leur futur ». Mais le diable est dans le détail : à quel ‘peuple’ se réfèrent-ils ? Encore difficile à dire. Dans un meeting à Barcelone, leur chef suprême reconnaît que « la caste espagnole a insulté la Catalogne et a ignoré le fait que l’Espagne est un pays de nations », tout en refusant de se positionner clairement à faveur du référendum, mais en exhortant les indépendantistes à «ranger les drapeaux» et exprimant son vœu de ne pas voir ‘partir’ la Catalogne. Pourtant, le numéro trois, lui, n’a pas sa langue dans sa poche. Íñigo Errejón s’aligne complètement sur la position du PP en déclarant clairement que l’indépendance de la Catalogne doit être décidée par tous les espagnols. Et l’indépendance du Sahara para tous les marocains aussi, je suppose…

On est du côté des masses populaires ou on n’y est pas et quand des millions de personnes descendent dans les rues en Catalogne et ailleurs pour réclamer non pas l’indépendance mais le simple droit de décider de leur futur, la volonté populaire est assez claire en revendiquant le droit foncièrement démocratique du droit des peuples à disposer d’eux-mêmes. Qu’y aurait-il de ‘plus démocratique, après tout, qu’un référendum populaire ? Mais Podemos reconnait que l’enjeu est majeur : «La Catalogne est une priorité pour nous. Il est clair qu’on ne peut pas gagner en Espagne sans gagner en Catalogne», déclare Marc Bartomeu, secrétaire général de Podemos Barcelona.

Le nationalisme galicien a toujours été aux côtés du peuple, des ouvriers, des paysans, des marins, et aussi de celles et ceux qui souffrent les conséquences de la crise du système capitaliste (fonctionnaires, retraitéEs escroquéEs para la fraude bancaire des actions de priorité…). Et nous y resteront, convaincuEs du besoin de maintenir des structures d’auto-organisation, sans soumissions à des centres de décisions externes qui vont à l’encontre des intérêts du peuple galicien.

Sauvons-nous nous-mêmes !

Lors du référendum sur l’indépendance de l’écosse organisé à l’automne 2014 beaucoup de gens qui s’intéressaient à ce pays pour la première fois ont été surpris de voir combien les arguments du SNP et de l’ensemble du spectre indépendantiste avaient une coloration sociale.

Lors de la marche du 22 septembre 2013 (un an avant le vote) à Édimbourg, la mobilisation s’est clairement faite sur des mots d’ordre d’opposition à la politique d’austérité du Royaume-Uni. Alex Salmond (leader du SNP, 1er ministre de l’Ecosse et pas vraiment à classer dans la gauche radicale) y a pris la parole en déclarant que l’indépendance avait pour signification « l’arrêt des coupes sociales, empêcher les écossais d’aller à la guerre qu’ils ne veulent pas et éliminer les armes nucléaire du pays ». Le leader du Parti Vert, Patrick Harvie, appelait à une indépendance « qui casse les pouvoirs des multinationales et des banquiers », pendant que Denis Canavan, ancien unioniste, disait lui, qu’en tant qu’internationaliste il voyait l’indépendance comme un moyen d’atteindre la justice sociale. On ne parlait ni tradition, ni histoire pas beaucoup culture ou politique linguistique…

On pourrait croire que dans le mouvement indépendantiste (dans toutes ses sensibilités et contradictions) cette posture relèverait d’un certain opportunisme. Mais bien au contraire les racines de ce discours sont anciennes et sont à chercher notamment dans les écrits d’un homme : John MacLean, personnage peu connu en Bretagne qui fut pourtant un véritable héros de la classe ouvrière, compagnon de Lénine et de James Connolly, un indépendantiste et néanmoins farouche internationaliste.

Pour faire connaissance avec son destin nous republions ici un texte paru pour les 50 ans de sa mort en 1973 dans le journal Sav Breizh (Cahiers du combat breton). Un périodique de réflexion nationaliste breton de gauche, progressiste, proche des comités de soutien aux détenus politiques. Il est intéressant de noter que l’auteur de l’article n’est autre que Peter Berresford Ellis, un « Celtomane » anglais bien connu, érudit, spécialiste du Pays de Galles….mais aussi plus connu pour ses livres policiers qui se déroulent au haut moyen-âge en Irlande et signés du nom de Peter Tremayne.

On oublie de rappeler qu’il fut aussi l’auteur d’études sur la classe ouvrière en Irlande ou la question nationale au Pays de Galles.

On lira ici la biographie de John McLean qui a eu une vie courte mais bien remplie. En guise de conclusion une actualisation par nos soins qui permet d’entre apercevoir la pertinence et la prégnance des écrits de MacLean dans la vie politique de l’Écosse contemporaine malgré les profondes mutations qu’a connu cette nation dans le laps de temps de la centaine d’année qui nous séparent des écrits et actions du révolutionnaire Écossais.

Adalek ar prosezioù kentañ e klask stourmerien ha stourmerezed S.A.B. lakaat da dalvezout ar gwir d’ober gant ar brezhoneg el lezioù-barn.

Abaoe ordrenañs Villers-Cotterêt (1539) ez eo ar galleg yezh nemeti ar velestradurezh hag ar justis (1). N’eus ket ar gwir da gomz ur yezh all estreget ar galleg dirak ar varnerien nemet ne oufer ket trawalc’h deus outañ :

« Dans le cas où le prévenu, la partie civile ou le témoin ne parle pas suffisamment la langue française, ou s’il est nécessaire de traduire un document versé aux débats, le président désigne d’office un interprète, âgé de vingt et un ans au moins, et lui fait prêter serment d’apporter son concours à la justice en son honneur et en sa conscience » eme mellad 407 kod prosezadur ar c’hastizoù (2).

An holl stourmerien dastumet (pe-dost) a c’houlenn ar gwir da vont e brezhoneg, da gentañ ouzh an archerien, ha da c’houde ouzh al lez-varn. Meur a wech e vo roet an tu dezhe da vezañ goulennataet gant poliserien hag a oar ar yezh a-vihannik. Met peurliesañ e vo nac’het-krenn oute kaout ur jubennour brezhonek da geñver o frosez. Ar pezh a c’hoarvez da goulz prosez Herve Barry ha Dominique Guesdon e Roazhon e miz Even 1984 :

« Deut e oant e Palez Breujoù Breizh gant ar soñj nac’h gallegañ. Kemend-all a c’heller lavaret diwar an 11 test bennak, deut en anv kevredigezhioù liesseurt, a oa deut da skoazellañ an daou damallad. »

Nac’het zo ouzh an holl dud ar gwir da gomz brezhoneg :

« Pep hini d’e dro, ez eo bet galvet an testoù ha goulennet bep tro : « Ma asantit komz galleg e c’helloc’h lavaret ar pezh ho peus da lavaret ». Ar memes respont a zo deuet gant an holl destoù : « Ne gomzin ket galleg ». Pa oa tremenet an holl destoù e-giz-se dirak ar barner ez eus bet krouet un darvoudig gant lod, peadra d’ar barner goulenn skarzhañ ar sal. Skarzhet eo bet neuze. Ha lod da ganañ « Kan an ARB » (3).

Sevel a ra un tamm trouz diwar-se. Embannet zo ur gemennadenn sinet gant Skol an Emsav, Unvaniezh ar Gelennerien Vrezhoneg, Kelennerien war ar brezhoneg Bro-Bariz, Unvaniezh ar Studierien war ar Brezhoneg, Emgann, PCML, Stourm ar Brezhoneg, Kuzul ar Brezhoneg, Kendalc’h ha MIB :

« An emsavioù-mañ […] a sav a-enep ar fed n’o deus ket bet ar gwir o dileuridi da gomz e-kerzh prosez an 20 a viz Even 1984 e lez-varn Roazhon ; a soñj dezho ez eo aet al Lez-Varn enep da wirioù an damallidi hag an testoù hag a-enep da wirioù Mab-den […] Gwell eo da Justis Bro-C’hall moarvat chom hep gouzout ar rag hag ar perag eus an afer kentoc’h evit gouzañv ur ger brezhonek. Sevel a reomp a-enep d’an doare ma vez atav graet fae war hor yezh el lezioù-barn. » (4)

Bremañ, C'hwevrer 1986 (n°53)

Brezhoneg el lez-varn

Div wech da vihanañ e c’hello tud eus S.A.B. brezhonegiñ e-pad o frosez :

– D’an 2 a viz Meurzh 1984 ez eo galvet Herve ar Beg dirak lez-varn Gwengamp evit bezañ peget skritelloù hep sinadur ebet. Un aferig a netra met roet zo dezhañ ar gwir da vont e brezhoneg ha da gaout ur jubennourez (5). Lezet eo da vont didamall hep bezañ distaget ur ger gallek.

– D’an 3 a viz C’hwevrer 1986 e tremen en-dro Gwenole Bihanig ha Padrig Herve dirak lez-varn an Oriant evit bezañ mastaret panelloù-hent e miz Gouere 1985. Ar gwir da gomz brezhoneg zo roet dezhe gant ar prokulor : « Kompren a ran mat e vefe lorc’h ennoc’h o komz brezhoneg, ha reizh eo difenn ur yezh evel hoc’h hini… Ur c’holl e vefe evit sevenadur Europa hag ar bed holl ma varvfe ar brezhoneg… » emezañ war ar marc’had. Disoc’h ar prosez, 5000 lur a dell-gastiz pep hini… (6)

P1020646

« Libérez Cabon-Meudec »

Ouzhpenn tud S.A.B. o deus diskouezet o youl d’ober gant ar brezhoneg betek el lezioù-barn. E miz Even 1989 ez eo paket Gilbert Cabon ha Jean-Yves Meudec war dro ul lec’h a dalvez da goachañ dafar evit an ARB. A-benn neuze e nac’h Gilbert Cabon respont e galleg hag e giz-se e kendalc’h ar stourm bet lañset gant tud S.A.B. araokañ evit degas ar brezhoneg el lezioù-barn. Abalamour dezhañ da vezañ stourmer sevenadurel ha da nac’h komz galleg ez eo plantet en toull-bac’h e Pariz e-pad 11 miz a-raok ar varn ! Jean-Yves Meudec, tamallet dezhañ ar memes traoù, zo bet laosket da vont e miz Du 1989…

Ur vanifestadeg zo aozet gant S.A.B. e miz Kerzu 1989 en Alre evit kaout « panelloù brezhonek war vord an hentoù hag ar gwir da gomz brezhoneg dirak ar justis. » Goulenn a reont e vije kinniget ur jubennour da Gilbert Cabon : « met n’eo ket kaout ur jubennour eo hor pal, eme Iwan Kadored, ober gant hor yezh e kement degouezh zo er vuhez ne lavaran ket. » (7)

Dek test a zeu da zifenn Cabon ha Meudec er prosez ha pevar anezhe zo roet dezhe ar gwir da gomz brezhoneg (hep na vije tamm jubennour ebet avat). (8)

Eus Brusel da Villers-Cotterêts

D’ar 17 a viz C’hwevrer 1989 eo aloubet kannati ar Frañs e Brusel gant stourmerien S.A.B. Dastumet eo ar stourmerien gant ar polis goude bezañ graet un tamm mat a reuz e-barzh an ti. Nac’h komz ur yezh all estreget ar brezhoneg a reont-holl ha kas un nozvezh er c’homiserdi. Daoust dezhe bezañ « adlivet » moketenn ha marbr ar c’hannati gant koltar ne vo lakaet prosez ebet war o chouk ! Un digarez re vrav e vije bet da ziskouez ez eus ar gwir da gomz brezhoneg el lez-varn e Brusel pa n’eus ket urzh d’hen ober e « bro gwirioù mab-den » ? (9)

D’an 2 a viz Even 1989 (pevar devezh araok ma vefe paket Cabon ha Meudec) ez eus peget skritelloù gant tud S.A.B. e Villers-Cotterêts evit goulenn-groñs e vefe freuzet ordrenañs 1539.

« Je n’entends point votre baragouin »

Komz brezhoneg el lezioù-barn n’eo ket ur gwir met un nemedenn n’eo ken.

N’eus ket gwall bell ez eus bet c’hoazh stourmerien o nac’h komz galleg da geñver o frosez. Daou stourmer dizalc’hour zo tremenet dirak lez-varn Roazhon e miz Eost 2012 evit bezañ livet panelloù nepell diouzh ar gêr vras. En anv Stourm ar Brezhoneg o devoa graet an taol (10).

Hag adarre e miz Kerzu 2013 e tremen ur stourmer eus Ai’ta dirak lez-varn bolis an Oriant evit bezañ peget pegsunioù war banelloù gallek en Erdeven. Evel ouzh an daou all ez eus nac’het outañ mont e brezhoneg ouzh al lez-varn (11).

Met reuz zo bet dreist-holl tro-dro d’un afer all c’hoarvezet e miz Meurzh 2011 da goulz prosez-galv daou stourmer eus 44=Breizh, barnet e Roazhon evit bezañ koltaret ur banell Pays de la Loire nepell diouzh Nozieg (44). Setu deuet Gael Roblin, stourmer eus Breizhistañs, pedet da embann e soñj hag e desteni dirak ar barner. E brezhoneg e komañs da gaozeal hag eñ troc’het krenn-ha-krak gant komzoù dismegañsus Pierre Dillange, prezidant a gambr e lez-varn galv Roazhon : « votre déposition s’arrête là, je n’entends point votre baragouin. » Diwar-se zo bet ur sapre charre ha goulennet gant meur a gevredigezh e vefe kastizet ar barner. Hemañ en deus klevet e begement gant e hierarkiezh moarvat ! (12)

Soñj mat ‘m eus e oan o c’hoari biz-meud war-du Roazhon hag e oan bet sammet gant ur barner a laboure gantañ e lez-varn Roazhon. « Un hentenn evit deskiñ brezhoneg hon eus profet dezhañ evit farsal » en devoa lâret din en ur c’hoazhin ! Promesa !

pegsunt-shirt-baragouinEvit klozañ

N’eo ket deuet a-benn S.A.B. (na strollad all war e lerc’h) da c’hounit ar gwir da gomz brezhoneg el lezioù-barn, daoust d’un nemedenn bennaket, e 1984 e Gwengamp hag e 1986 en Oriant. Abaoe afer ar « baragouin » n’eus bet den o klask mont e brezhoneg ouzh lez-varn galv Roazhon…

Pegoulz e vo ar c’hentañ tro ‘ta ?

TLJ

***

(1) http://www.axl.cefan.ulaval.ca/europe/france-3politik_minorites.htm

(2) http://www.legifrance.gouv.fr

(3) Bremañ, n°32, Mae 1984.

(4) Bremañ, n°34-35, Gouere-Eost 1984.

(5) Bremañ, n°30, Meurzh 1984.

(6) Bremañ, n°53, C’hwevrer 1986.

(7) Bremañ, Genver 1990.

(8) Erwan Chartier, Alain Cabon, Le dossier F.L.B. Plongée chez les clandestins bretons, Coop Breizh, 2006, p.242-244.

Lionel Henry, Annick Lagadec, FLB-ARB. L’histoire 1966-2005, Yoran Embanner, 2006.

(9) Emgann-Combat breton, n°43, Meurzh 1989.

(10) http://7seizh.info/2012/08/16/proces-des-deux-independantistes-ambiance-et-verdict/

(11) http://www.ouest-france.fr/tribunal-de-lorient-le-militant-daita-refuse-de-parler-en-francais-1786856

(12) http://rezore.blogspirit.com/archive/2011/week15/index.html

http://rennes-info.org/La-justice-francaise-juge-de

http://www.bretagne-info.org/2011/03/30/dan-13-a-viz-ebrel-doujans-ouzh-hor-yezh/

http://www.bretagne-info.org/2011/03/16/pour-le-juge-pierre-dillange-le-breton-est-un-baragouin/

L’Union Générale des Travailleurs de Guadeloupe avait joué un rôle déterminant en 2009 dans la constitution du collectif LKP (Liyannaj Kont Pwofitasyon ) qui regroupe une cinquantaine d’organisations syndicales, associatives, politiques et culturelles de l’ile et qui anima une grève de deux mois contre la vie chère.

L’UGTG est un syndicat de masse et de classe dont la proximité avec la cause de l’indépendance de la Guadeloupe est bien connue.

Ses militants sont fréquemment trainés devant les tribunaux français pour leurs activités en faveur de la libération sociale du peuple Guadeloupéen.

Un nouveau procès lié au conflit de 2009 aura lieu le 20 janvier prochain .

Voici un des textes solidaires relatif à la mobilisation en faveur du principal accusé Chaly Lendo (membre de l’UGTG).

Diffusez cette information et faites savoir que nous sommes Charly !

La rédaction de Bretagne-info.

Pour l’arrêt de la répression antisyndicale en Guadeloupe Pour la relaxe de Charly Lendo, ancien secrétaire général adjoint de l’Union générale des travailleurs de Guadeloupe (UGTG)

La grève générale qui a eu lieu en Guadeloupe en 2009, grève qui a duré 44 jours, a rassemblé des dizaines de milliers de travailleurs avec leurs organisations, soutenus par la population laborieuse. Au cours de ce mouvement de nombreux barrages routiers ont été dressés à différents endroits du pays. Sur l’un de ces barrages, un jeune motard a trouvé une mort tragique.

Le 20 janvier 2015, Charly Lendo, ancien secrétaire général adjoint de la l’UGTG est convoqué au tribunal de Pointe à Pitre (Guadeloupe) accusé « d’homicide involontaire »… Ce procès est une provocation contre le mouvement syndical.

Depuis cinq ans, ce sont plus de cent militants et responsables syndicaux de Guadeloupe qui ont été convoqués par la justice. Rapporté à la population salariée de l’Hexagone, ce chiffre correspond à environ quinze mille militants syndicalistes convoqués par la justice pénale.

Il s’agit d’une marche à la criminalisation de l’activité syndicale. Cette répression antisyndicale s’accompagne de la part du patronat (Medef), d’une multiplication des délits d’entrave, de pressions de toute nature, sans parler des licenciements.

A la veille du procès de Charly Lendo, le 20 janvier 2015, en nous rassemblant à la Bourse du travail, nous exprimerons notre solidarité ouvrière à l’égard des syndicalistes de Guadeloupe et exigerons la relaxe pure et simple de Charly Lendo.

En défendant les libertés syndicales, le droit de revendiquer pour les organisations syndicales de Guadeloupe et pour leurs militants, nous défendons le droit de nos organisations à agir librement, nous nous défendons nous-mêmes.

Sous la présidence du Comité international contre la répression (pour la défense des droits politiques et syndicaux) participeront au meeting :

– Maïté HUBERT, secrétaire générale adjointe de l’UGTG ; Ruddy TESSIER, secrétaire général adjoint de l’UGTG

- des responsables syndicaux de l’Hexagone

Le Cicr répondant à l’appel d’Elie Domota, se rendra au procès de Charly Lendo à Pointe-à-Pitre le 20 janvier 2015.

PLus d’infos sur le dossier ici

Source UGTG

Nous souhaitons vous informer que des nouvelles votations auto-organisées sur l’unité territoriale de la Bretagne et son évolution institutionnelle auront lieu le dimanche 8 février prochain, à Soudan (2000 hab., 44) et Langouët (600 hab., 35).

Par ailleurs, plusieurs réunions publiques auront lieu dans différentes communes, nous pouvons au moins signaler le vendredi 30 Janvier à Saint-Herblain (44). D’autres seront prochainement annoncées

Le communiqué de la plateforme DIBAB-Décider la Bretagne est lisible en intégralité ici !

S.A.B. (1984-1990) : eus an eil prosez d’egile

Etre 1984 ha 1990 an hini e voe kaset en-dro stourm ar panelloù-hent brezhonek dreist-holl. D’ar c’houlz-se e c’hoarvez an darn vrasañ eus ar prosezioù eta. Er bloavezh 1990 ez eus bet gounezet kalzik a-walc’h a banelloù-hent a-benn neuze, en Aodoù-an-Hanternoz da gentañ penn. Komañs a ra ivez kuzul-departamant Penn-ar-Bed da sevel ur gwir banellerezh divyezhek war rouedad hentoù an departamant ha da vroudañ ar c’hêrioù da skeiñ war ar memes tu. Adalek an hañv 1990 en em ro S.A.B. d’ur c’houlzad-stourm nevez evit gounit ur ganol skinwel brezhonek penn da benn d’ar vro.

Buan-buan goude « nozvezh du » kentañ ar 16 a viz Meurzh 1984 ez eus harzet stourmerien. Nozikerien S.A.B. n’o deus ket aon rak ar prosezioù : « N’o deus ken klask ac’hanomp. Mar domp kaset gante dirak al lezioù-barn, ec’h efomp, ma ! » (1) A-live gant youl dibleg ar stourmerien e vo ar moustrerezh. Ar memes diskan a vo klevet bepred. Kement stourmer.ez harzet (pe-dost) a nac’ho mont e galleg ouzh al lez-varn hag e vo nac’het-krenn gant houmañ (peurliesañ) pourchas ur jubennour brezhonek. Evel-se e teuio ar prosezioù, ar prosezioù-galv hag ar manifestadegoù an eil re war lerc’h ar re all e-pad meur a vloaz.

 

Afer Barry-Guesdon

Herve Barry ha Dominique Guesdon eo ar re gentañ dastumet gant an archerien. Tamallet int da vezañ livet un 70 panell-hent gallek bennak tro-war-dro Roazhon e-kerzh « nozvezh du » kentañ Stourm ar Brezhoneg. Koust an dilouzadeg hervez an D.D.E. : 116 175, 50 lur ! Nac’het zo oute mont e brezhoneg da geñver ar prosez (11 a viz Ebrel 1984) ha nac’het kemend-all d’an unnek test deut da lâret o soñj (2). En em gavout a reont en-dro neuze dirak lez-varn Roazhon d’an 20 a viz Even ha nac’het zo oute komz brezhoneg adarre. Kondaonet int da bevar miz toull-bac’h gant goursez ha da baeañ 2000 lur pep hini (3). Bac’het eo da vat Herve Barry nebeut amzer goude-se en abeg d’un darvadenn* c’hwitet gant an ARB en Arzon, er Morbihan (5 a viz Eost 1984). Denez Riou, ezel eus S.A.B. ivez, zo bac’het evit ar memes afer.

Taeroc’h c’hoazh e vo barnet Herve Barry ha Dominique Guesdon da heul o frosez-galv (21 a viz Genver 1985) : 10 000 lur a dell-gastiz da baeañ, pevar miz toull-bac’h gant goursez evit Herve Barry ha pevar miz rust evit Dominique Guesdon (n’eo ket deut d’ar prosez). Emañ Herve Barry en toull c’hoazh forzh penaos ha dinac’h a ra dont dirak ar barner (4) : « Ur prosez mezhus evit ar Justis Gall a glask diskouez ar stourmerien sevenadurel evel tud e gwall, torfedourien ; a gav gwelloc’h nac’h hon yezh en he lezioù ; a gendalc’h dindan urzh ar Stad C’hall (he deus ankoaet he holl bromesaoù) da waskañ ar Vretoned a stourm a wel evit o yezh » eme kemennadenn S.A.B. (5)

E miz Mezheven 1985 ec’h aio maez Herve Barry eus ar prizon. Evit a-sell e varnadenn diwar anv S.A.B. e vo kaset an traoù gantañ betek al lez-varn-terriñ e Pariz (dre ma veze nac’het bep tro outañ ar gwir da gomz brezhoneg). Setu degouezhet an afer, bloavezhioù war-lerc’h, dirak lez-varn-engalv Caen (25 a viz Ebrel 1990). Disoc’h ar varnadenn : pevar miz gant goursez ha 2000 lur da baeañ (6).

 

Herve ar Beg gwasket gant lez-varn Gwengamp

Dizale ez eus tamallet un trede stourmer. D’an 3 a viz Mae 1984 ez eo lakaet Herve ar Beg « dindan evezh ar justis » diwar intrudu barner-enklasker Gwengamp a damall dezhañ bezañ duet panelloù en Bro-Dreger. Setu ar choaz roet dezhañ ; paeañ 20 000 lur kred a-raok an 3 a viz Even pe bezañ kaset d’an toull. Savet zo ur c’homite-skoazell. Skol an Emsav a c’houlenn groñs « e vefe paouezet da gemer stourmerien evit ar yezh evit forbanned » (7). Ur vodadeg zo raktreset d’an 30 a viz Mae dirak lez-varn Gwengamp. Met daou zevezh a-raok ar vanifestadeg ec’h embann ar barner-enklasker un ordrenañs a lâr n’en do ket Herve ar Beg da baeañ a-benn ar fin, en ur ansav e oa er-maez lezenn e ziviz kentañ : « Ne oa an diviz-se nemet ur spontailh politikel lakaet war hent stourmerien ar brezhoneg, eme strollad skoazell Herve ar Beg, hervez ar c’heleier diwezhañ e vefe an emsaverien o soñjal lakaat an arc’hant espernet da dalvezout da brenañ koltar…Kenderc’hel a ra ar stourm. » (8) Dre ma kendalc’h an tamall da redek en em vod un 40 stourmer bennak e Gwengamp memestra : « Neuze e voe gronnet ur panell-hent gant ar stourmerien ha livet anezhañ e du, kement ha diskouez en ur stumm aroueziek, e fell deomp stourm e-mesk hon c’henvroidi war greiz an deiz. » (9)

Ne vo ket barnet Herve ar Beg a-raok miz Even 1987. Sed ar pezh a lavar ar stourmerien da c’houde ar varnadenn : « Goude barnedigezh Gwengamp, embannet d’ar 5 a viz Even, e sav [S.A.B.], ur wech ouzhpenn, a-enep da zoareoù Justis ar Stad c’hall. Kondaonet eo bet Herve ar Beg da 5000 lur a dell-gastiz ha 34 000 lur a zigoll da reiñ da servijoù ar Stad c’hall. Tamallet zo dezhañ panelloù a oa bet duet tro-dro da Wengamp tri bloaz ‘zo, e-pad kentañ « nozvezh-du » Stourm ar Brezhoneg. » (10) Galv a vo graet gant Herve ar Beg. Tremen a raio dirak lez-varn galv Roazhon d’an 12 a viz Genver 1988 hag e vo digresket an digoll da baeañ gant ar prokulor (18 000 lur nebeutoc’h). A-benn ar fin e vo embannet ar varn ur sizhun goude ha didamallet ar paotr abalamour d’ur fazi prosezadur (11).

 

Daou saber paket o koltariñ

Joelle Barzhig hag Herve Kerrain zo paket war an tomm gant an archerien o livañ panelloù kostez an Uhelgoad d’an 20 a viz Mae 1984. Un 50 panell bennak zo bet mastaret gante kostez Kastell-Nevez-ar-Faou, Brasparzh hag an Uhelgoad (12). En em gavout a reont dirak breujoù Montroulez d’an 18 a viz Genver 1985 ha kondaonet int da baeañ bep a 2000 lur tell-gastiz. Joelle Barzhig zo lamet he aotre-bleinañ diganti e-pad miz. N’o deus ket gallet ar vastrouilherien bezañ klevet e brezhoneg e-pad ar prosez, padal o devoa gallet mont e brezhoneg ouzh an archerien pa oant bet goulennataet !

Ha daou all ouzhpenn

Herve ar Bihan hag Iwan Kadored, o-daou o chom e Gwened, zo paket war an taol o vastariñ panelloù e-kichen Roazhon d’an 8 a viz Mezheven 1984 (13). 48 eurvezh int miret dindan evezh ar polis ! An archerien vrezhonek deut da selaou ar gaoz etre an daou stourmer a gav kerse buan a-walc’h. E kembraeg emaint o toullañ-kaoz asambles ! Dre garr-nij eo degaset Herve ar Bihan betek Gwened evit ma vije furchet en e di… Betegoût e vefe kavet danvez-tarzh ? (Oberiant e oa an ARB er vro). Tremen a reont dirak lez-varn Roazhon d’an 20 a viz Meurzh 1985 ha kondaonet eo Iwan Kadored da baeañ 3000 lur a dell-gastiz mui 20 000 lur a zigoll d’an D.D.E. Egile all zo laosket da vont digastiz. A-benn ar fin e vint kondaonet da baeañ 7000 lur a dell-gastiz pep hini abalamour d’ar prokulor da vezañ savet galv (23 a viz Gwengolo 1985) (14).

 

Afer manif Montroulez

Ur barner-enklasker a zo dioutañ un den-e-karg hag a c’hell, diwar e gador en e vurev, e-giz ar gevnidenn e kreizenn he roued, roiñ aotre ha kemenn d’e boliserien da zont da c’houlenn diganeoc’h pet eur eo da greisteiz ha da eilpennañ ho ti, traoñ ha laez, war zigarez klask un « torfedour ». (Youenn Drezen, Itron Varia Garmez, Al Liamm, 1977, p.77)

Ur vanifestadeg zo aozet gant tud S.A.B. e Montroulez d’an 29 a viz Kerzu 1984. Goude bezañ « baleet dre straedoù ar gêr gant bep a banell dindan o brec’h e oa en em gavet ar vanifesterien e tal an Ti Kêr. Eno e voe berniet ar panelloù ha plantet tan e-barzh. Kerkent e erruas an archerien hag int ha tapout krog en unan anezho : Yann Erwan ar Wern, labourer douar kostez Gwengamp ha kas anezhañ d’ar c’homiserdi. Eno e voe manifestet adarre da c’houlenn ma vije bet dieubet. Pezh ‘voe graet nebeut amzer goude war urzh an Ao Le Gouic, Prokulor ar Republik, bet o vanifestiñ asambles gant difennerien ar brezhoneg. » (15)

Diwezhatoc’h avat, d’an 13 a viz c’hwevrer 1985, e rank tri den eus Bro-Dreger digoriñ o dor da seizh eur beure da baotred Mari-Robin, bet roet urzh dezho da furchal gant barner-enklasker Gwengamp. Un devezh-pad e chomont dindan evezh en archerdi ha goulennataet int e brezhoneg kazi penn-da-benn. Mikael Korle, Yann-Jakez Henry hag Herve ar Beg zo tamallet dezhe bezañ graet « recel » daoust ma n’eus bet kavet panell ebet en o zi. Lakaet int raktal « dindan evezh ar justis » ha rediet da baeañ ur c’hred a 10 000 lur pep hini a-benn an 13 a viz Meurzh. « Ne baeint ket » eme rentañ-kont emvod S.A.B. an 13 a viz Even 1985 (dielloù JMD). Meur a wech e vo daleet ar prosez. Ha memes diskan dalc’hmat, nac’het zo oute brezhonegañ el lez-varn. Prosez a vo e Gwengamp d’ar 15 a viz Mae 1987 (gant Yann Erwan ar Wern ouzhpenn). Holl ez eus tamallet oute bezañ kemeret perzh e manifestadeg Montroulez pe bezañ livet panelloù e Bro-Dreger. Prosez adarre d’an 23 a viz Genver 1989. Nac’het oute komz brezhoneg c’hoazh hag adkaset an afer a-benn an 19 a viz Mezheven : « ar 5000 lur a dell gastiz gant goursez a c’houlenne ar prokulor a zo bet roet dezho gant ar barner nemet gant amnistiezh 1988 int bet divec’hiet » a lenner e-barzh Bremañ (16).

SAMSUNG DIGITAL CAMERA

Brezhoneg e lez-varn An Oriant

Gwenole Bihanig ha Padrig Herve a dremen dirak lez-varn felladennoù an Oriant d’ar 5 a viz Kerzu 1985 evit bezañ mastrouilhet panelloù-hent gallek e miz Gouere. Nac’h komz galleg a reont (evel-just) ha daleet eo ar prosez betek an 3 a viz C’hwevrer 1986. Hag an taol-mañ, souezhadenn vat ! Roet zo dezhe an droed da vont e brezhoneg : « Un trec’h eo ? Ya, sur vat. Lennit ar c’helaouennoù : Enno e vez kavet ez eo reizh goulenn panelloù-heñchañ e brezhoneg, ez eo reizh klask saveteiñ ar brezhoneg, ez eo reizh ar stourm renet gant SAB, daoust da zoareoù lous ‘vez ganti. Hag ar re o devoa bet ar chañs da selaou ar prokulor o devoa bet ivez peadra da vezañ souezhet : « Kompren a ran mat e vefe lorc’h ennoc’h o komz brezhoneg, ha reizh eo difenn ur yezh evel hoc’h hini… ur c’holl e vefe evit sevenadur Europa hag ar bed holl ma varvfe ar brezhoneg… » Pegen pell e oamp diouzh pezh veze klevet betek-hen : tud SAB ne oant nemet louserien banelloù, sponterien, tud diwar-lerc’h mat da vezañ kaset da di ar psikiatr ha danvez-muntrerien… » (17) N’eo ket evit keloù-se e vo gwennaet an daou stourmer avat. 5000 lur a dell-gastiz a vo roet da bep hini !

Barnadenn rust evit paotr Felger

Kristian Georgeault zo lakaet ur prosez war e chouk goude ma oa bet gwelet e garr e-kichen panelloù-hent livet e miz Mezheven 1985. D’ar 27 a viz Here 1986 e tremen dirak lez-varn Roazhon. 6 miz toull-bac’h rik ha 6 miz all gant goursez zo goulennet gant ar prokulor eneptañ. D’an 8 a viz Kerzu e tle ar varnadenn bezañ embannet (18). Taer eo : « Kondaonet eo bet Christian Georgeault, un den n’eo kablus nemet a vezañ a-du gant S.A.B. hag a vezañ prestet e garr-tan da liverien panelloù e miz Mezheven 1985, da 9 mizvezh toullbac’h gant goursez ha 48 000 lur da baeañ d’an D.D.E. Rankout a reomp lavaret eta e tibab ar Stad kenderc’hel gant he gwaskerezh kentoc’h eget reiñ d’hor yezh ar gwirioù a zo anavezet dezhi gant an testennoù etrevroadel. S.A.B. a ziskleir e kendalc’ho hag e kresko e oberiantiz, gant an harp brasoc’h-brasañ a gavomp e-touez an dud, betek ma vo diframmet digant ar Stad ar statud a yezh ofisiel a zo dleet d’ar brezhoneg. » (19)

Tri stourmer all barnet ha kondaonet

Daou stourmer, Fulup Launay ha Yann Rivière, zo barnet e Kemper d’ar 7 a viz Mae 1986 ha kondaonet da baeañ 2000 lur a dell-gastiz pep hini (20). Paket zo ur stourmer all e 1987 e-kichen Lesneven : « Gwelet eo bet [Bernez Phelep] gant an archerien pa oa oc’h ec’huiñ e labour noz e Bro Leon ha goulennataet gante an deiz war lerc’h (e-kreiz miz Mae). Anzavet en deus. Barnet vo e Brest d’ar gwener 15 a viz Genver [1988]. » (21) Ha sed a lenner e-barzh Bremañ goude ar prosez : « Ar paotr yaouank a Blouzeniel, evel ma lâr ar c’hazetennoù, a oa bet tapet o tuañ panelloù gant an archerien e miz Mae diwezhañ n’en deus bet nemet 1000 lur a dell-gastiz gant ar barner, goude m’en doa diskleriet ne oa ket a-du ken gant ar seurt labour-noz, ken ez eus bet tavet war e anv gant ar c’hazetennnoù » (22).

Afer Barzhig-Blanchard-Goglin

Un 20 panell bennak zo livet e-kerzh nozvezh ar 7 a viz Eost 1987 tro-war-dro Kastell-Vourc’h (Il-ha-Gwilen). Daou stourmer hag ur stourmerez, Herve Barzhig, Gwenola Blanchard ha Serj Goglin, zo paket gant an archerien. Barnet e vint e Roazhon. Heñvel-rik e vo an eil varnadenn (27 Mezheven 1988) ouzh an hini gentañ (18 a viz Du 1987) : 53 000 lur a zigoll da baeañ en holl, 5000 lur a dell-gastiz ha pevar miz toull-bac’h gant goursez evit pep hini. Serj Goglin zo war var da vezañ skarzhet eus e labour (en ti-post) e-pad 6 miz ! A-drugarez d’ar stourm ne vo ken lakaet 8 devezh gant goursez war e gein (23). 3000 lur a dell-gastiz ha 2 viz toull-bac’h gant goursez zo roet gant lez-varn Roazhon da Sylvain Botrel hag Alan Georgeault, daou studier bet tapet o livañ luganioù war ur voger evit skoazellañ Serj Goglin (24).

Un tamm klozadur

Setu, a gav din, an holl dud hag a zo bet tamallet traoù dezhe diwar stourm ar panelloù-hent, betek 1990 da vihanañ atav. Alies (kenañ) e veze kemeret ar stourmerien hag ar stourmerezed evel « torfedourien » gant ar varnerien. Alies a-walc’h e veze graet goap oute. Rust int bet barnet ha kondaonet abalamour ma kouste ker-ruz o « labour-noz ». Met hep ar stourm tenn-se ne soñj ket din e vefe hirie kement a vrezhoneg skrivet a-wel d’an holl dud e Breizh. N’em eus ket lakaet ar gaoz da vat er pennad-mañ war ar stourm evit ar gwir da gomz brezhoneg er lezioù-barn bet kaset gant S.A.B. Danvez ar pennad a zeu a-dra sur !

TLJ

*sabotaj

***

(1) Ouest-France, 21/03/1984 meneget e-barzh Al Lanv, n°133, Kerzu 2014, p.17.

(2) Ouest-France, 12/04/1984.

(3) Bremañ, n°32, Mae 1984.

(4) Le Télégramme, 21/01/1985.

(5) Stourm ar Brezhoneg, « Dastumadenn pennadoù » n°2, Gouere 1984-Genver 1985.

(6) Bremañ, n° 46/47, Gouere-Eost 1985.

SAB, « Dastumadenn pennadoù », 1990 (dielloù KAD).

(7) Olier ar Mogn, Penn Rann Diavaez SAE, « Kemennadenn », Bremañ, n°33, Even 1984.

(8) ibid.

(9) Emgann, n°4, Ebrel-Mae-Mezheven 1984.

(10) « Stourm ar brezhoneg a gemenn », Emgann, n°30-31, Gouere-Eost 1987.

(11) Rentañ-kont emvod-meur S.A.B., 29/05/1988 (dielloù JMD).

Bremañ, Genver 1988.

(12) Le Télégramme, 21/05/1984.

(13) Ouest-France, 13/06/1984.

(14) Ouest-France, 01/10/1985.

(15) « Brezhoneg, yezh vroadel ! Brezhoneg, yezh ofisiel ! », Emgann, n°8, Meurzh 1985.

(16) Bremañ, n°92, Mae 1989.

(17) Bremañ, n°53, C’hwevrer 1986.

(18) Rentañ-kont emvod-meur S.A.B. e Pondi, Here 1986 (dielloù JMD).

(19) Emgann, n°24-25, Kerzu 1986-Genver 1987.

(20) Rentañ-kont emvod Karaez d’ar 24 a viz Mae 1986 (dielloù JMD).

(21) Rentañ-kont emvod an 11 a viz Gouere 1987 (dielloù JMD).

(22) Bremañ, Genver-C’hwevrer 1988.

(23) Emgann, n°43, Meurzh 1989.

(24) Bremañ, n°94, Gouere 1989.

Setu evit komañs ar bloaz nevez ur pennad all diwar-benn SAB ! Bloavezh mat deoc’h tout !

Diwar un disrann e diabarzh Skol an Emsav e oa deut Stourm ar Brezhoneg war wel. Lod a faote dezhe mont pelloc’h gant stourm ar panelloù brezhonek ha ne oa ket aezet hen ober e-barzh Skol an Emsav ken. A-drugarez d’ar yalc’hadoù roet dezhi e c’helle homañ suraat ha kreñvaat al labour pemdeziek a gase da benn, hini ar c’hentelioù-noz hag hini an embann dreist-holl (ar gelaouenn Bremañ adalek 1980). Diaes e vije bet kas war ar memes tro, a-wel d’an holl, ur stourm er-maez lezenn evel a rafe Stourm ar Brezhoneg.

Moarvat eo bet krouidigezh SAB ur mod evit Skol an Emsav da zerc’hel gant he hent hep lakaat he obererezh en arvar. Evit ar re a felle dezhe mont gant un hent all e oa un doare d’en em reiñ d’ur stourm kaletoc’h ha ledanoc’h, e-korf ur strollad all, kalz laoskoc’h e vont-en-dro.

Ul lañs nevez a zo roet d’ar stourm evit ar panelloù-hent brezhonek adalek 1984 neuze. Emañ SAB o vont da gas un tamm mat pelloc’h an erv boulc’het gant Skol an Emsav. N’eo ket dre gaer e vo gounezet ar stourm ha n’eo ket diwar goulennoù seven : « gounit kalz ha buan » a fell da dud SAB, en ur vont a-enep al lezenn, « n’eo ket dre ret met diouzh ret. » (1)

P1030760

« Nozvezhioù du » Stourm ar Brezhoneg

Nozvezh ar 16 a viz Meurzh 1984, « nozvezh du » kentañ evit SAB. Kantadoù a banelloù-hent zo duet e meur a lec’h e Breizh (tro-dro da Roazhon, Gwengamp, Kemper, An Oriant, Gwened) evit goulenn, groñs ar wech-mañ, e vije lakaet panelloù brezhonek war vord hentoù ar vro.

« Le bilan de cette « nuit noire » est impréssionnant » eme kazetenner Ouest-France (2). Kalz « nozvezhioù du » all a zeuio da-heul honnezh ma vo mastaret panelloù en noz e meur a lec’h e Breizh, ar panelloù e dalc’h ar Stad hag an departamantoù dreist-holl. Alies a-walc’h e vo graet an nozvezhiadoù labour gant un dornad tud, en o c’horn-bro. E penn kentañ miz Even 1984, da skouer, ez eo bro Konk-Leon, Plonger ha Lokournan an hini a zo livet gant ar stourmerien. Pe dorfed euzhus n’o deus ket graet aze ! Livañ un « itinéraire fréquenté par les touristes » evel a lavar Ouest-France, evelkent ! (3)

E-kerzh nozvezh ar 6/7 a viz Ebrel e oa bet louzet c’hoazh panelloù war an hent-tizh kostez Kastell Nevez ar Faou (ha berniet ha devet panelloù dirak ti ar c’huzulier-departamant). Evit ar 14/15 eus an hevelep miz e oa bet tro Kemper da c’houzañv (c’hwezhet tan en ur 35 panell bennaket dirak keoded ar mererezh*), ha d’an 9/10 a viz Mae e oa bet tro an Oriant.

Etre ar 25 hag an 29 a viz Gouere ez eo e Skaer, Kemperle, Gwengamp ha Bro Wened e c’hoarvez nozvezhioù du (4). Memes mod d’an 18 a viz Gwengolo kostez Kemper, Konkerne, Douarnenez ha Pont ‘n Abad (5). 150 panell zo bastrouilhet nepell diouzh Roazhon e-kerzh nozvezh an 30 a viz Du 1984 (6). Kemend-all a labour a vo graet bloaz war-lerc’h. N’ez a ket ar stourmerien war skuishaat. 200 panell livet e bro Konkerne, Douarnenez, ar C’hab ha Kemper e miz Ebrel 1985 da skouer. E miz Gouere ez eus livet panelloù er C’hloar-Karnoed hag e Kervidanou e Kemperle (7).

E miz Eost 1985 ez a ur c’hazetenner da-heul ur skipailh nozikerien eus SAB o vont da libistrañ panelloù e Karnag, an Drinded, Lann-Bihoué, Plañvour ha Gwidel : « D’habitude nous mettons du néoprène dans le coltar. C’est plus difficile à enlever…mais j’ai pas eu le temps d’en chercher aujourd’hui. » eme unan eus ar saberien d’ar c’hazetenner ! (8)

D’an 19 a viz Mae 1985 e krog SAB d’en em ziskouez e Pariz. Un 50 lec’h bennaket zo livet gant luganoù divyezhek (« Brezhoneg, yezh ofisiel e Breizh ») (9).

P1030752

Pet panell duet gant Stourm ar Brezhoneg ?

Tro 20 000 panell a vije bet livet pe diskaret etre 1984 ha 1996 hervez Klaod an Duigou (10). N’eo ket aezet gouzout pegement a banelloù a oa bet mastaret gant tud SAB. Gwir a-walc’h e seblant sifroù Klaod an Duigou bezañ goude lenn pennadoù kazetennoù ar mare-se hag ivez rentaoù-kont emvodoù SAB (resis a-walc’h). Fiziañ enne a c’heller peogwir e oant dielloù o devoa da chom e-kerz ar stourmerien hepken. Stank e veze livet ar panelloù war vord an hentoù ha lusk a oa gant ar stourmerien da badout ganti : « war-dro 2000 panell gallek a zo bet livet ar bloaz-mañ : re nebeut eo », eme rentañ-kont emvod-meur SAB e Pondi d’an 11 a viz Here 1987.

En em gavet e oa tud SAB e Gwened evit un emvod-meur e miz Even 1985ivez : « Labouret zo bet kalz abaoe krouidigezh hon strollad hag hep diskrivañ dre ar munud e c’heller lavaret hag embann ez eus bet labourioù sevenet e pep korn eus ar vro : Leon, Treger, Kernev, Gwened, Roazon, bro an Harzoù. » (11) Ha d’ar memes koulz e lârent : « En desped deomp eo hon eus distrujet 2500 panell c’hallek e miz Here 1984 ha 5000 e miz Ebrel 1985 » ha graet e vo c’hoazh da c’houde « e-keit ma vo ret, da vont a-enep d’al lezenn. » (12)

Ret eo livañ ha livañ c’hoazh, hervez tud SAB, hep distag, ken na vo panelloù-heñchañ brezhonek e pep lec’h er vro ha « ken na vo anavezet ar brezhoneg evel yezh ofisiel e Breizh. » E Bro-Dreger, da skouer, e oa ur gevrenn oberiant a-walc’h. Tro 500 panell livet ganti etre miz Here 1987 ha miz Mae 1988 (13). Ret e oa « derc’hel an dachenn » evel a lavar ur stourm bet ezel eus kevrenn SAB Treger :

« Unan eus ar pennaennoù kentañ a oa derc’hel an dachenn : ur wech ma oa bet mastaret ar panelloù war un troc’had-hent e oa ret ober hon seizh gwellañ, pe kement ha ma c’halled bepred… evit derc’hel anezhañ. Da lâret eo, lakaomp oa bet mastaret panelloù war un hent, ma oa divanket hon labour gant paotred an Aveerezh e oa ret dimp respont a-dak dezhe : un nozvezh pe div, pe deir goude e oamp adtremenet. Meur a bal a oa da se : ret ‘oa digalonekaat anezhe ha diskouel ‘oa SAB mestr war an dachenn (an hentoù) ; ret ‘oa diskouel dezhe ne vije ket pleget. Ouzhpenn-se e oa ret achuiñ al labour ; ar banell koltaret ma ne oa ket bet distrujet gant kentañ taol naetaat paotred an Aveerezh a vije a-benn an eil pe an trede ! » (14)

N’eo ket aezet gouzout rik pegement a banelloù zo bet livet pe distrujet gant tud SAB. Met ker-ruz o deus koustet oberoù ar strollad d’ar c’huzulioù-departamant ha d’an DDE, evel a welimp diwezhatoc’h. Tud Stourm ar Brezhoneg n’o deus ket damantet d’o foan evit kas stourm ar panelloù war-raok. Hogen e-tal dezhe, n’he deus ket damantet ar Stad c’hall da voustrañ warne ivez. Barnet ha kondaonet e voe kalzig stourmerien ha stourmerezed eus SAB. Met an dra-se a vo gwelet er pennad a zeu…

Rentañ-kont emvod SAb

* cité administrative

(1) « Hag hor yezh ? Stourm ar Brezhoneg », Al Lanv, n°26, Ebrel 1984.

(2) Ouest-France, 21/03/1984.

(3) Ouest-France, 06/06/1984.

(4) Al Liamm, n°226, Gwengolo-Here 1984.

(5) Le Télégramme, 21/09/1984.

(6) Al Lanv, Kerzu 1984.

(7) Ouest-France, 08/07/1985 ; La Liberté du Morbihan, 17/07/1985.

(8) La Liberté du Morbihan, 03-04/08/1985.

(9) Ouest-France, 21/05/1985.

(10) Emgann/Combat breton, n°123, C’hwevrer-Meurzh 1996.

(11) Rentañ-kont emvod-meur Gwened, Even 1985 (dielloù JMD).

(12) Bremañ, n°45, Even 1985.

(13) Rentañ-kont emvod-Meur an 29 a viz Mae 1988 (dielloù JMD).

(14) Erwan Gedour, « Danevelladur bloavezhioù kentañ stourmoù SAB : skouer ar panellerezh hentañ e brezhoneg », Al Lanv, n°133, Kerzu 2014.