Tag

barner

Browsing

Adalek ar prosezioù kentañ e klask stourmerien ha stourmerezed S.A.B. lakaat da dalvezout ar gwir d’ober gant ar brezhoneg el lezioù-barn.

Abaoe ordrenañs Villers-Cotterêt (1539) ez eo ar galleg yezh nemeti ar velestradurezh hag ar justis (1). N’eus ket ar gwir da gomz ur yezh all estreget ar galleg dirak ar varnerien nemet ne oufer ket trawalc’h deus outañ :

« Dans le cas où le prévenu, la partie civile ou le témoin ne parle pas suffisamment la langue française, ou s’il est nécessaire de traduire un document versé aux débats, le président désigne d’office un interprète, âgé de vingt et un ans au moins, et lui fait prêter serment d’apporter son concours à la justice en son honneur et en sa conscience » eme mellad 407 kod prosezadur ar c’hastizoù (2).

An holl stourmerien dastumet (pe-dost) a c’houlenn ar gwir da vont e brezhoneg, da gentañ ouzh an archerien, ha da c’houde ouzh al lez-varn. Meur a wech e vo roet an tu dezhe da vezañ goulennataet gant poliserien hag a oar ar yezh a-vihannik. Met peurliesañ e vo nac’het-krenn oute kaout ur jubennour brezhonek da geñver o frosez. Ar pezh a c’hoarvez da goulz prosez Herve Barry ha Dominique Guesdon e Roazhon e miz Even 1984 :

« Deut e oant e Palez Breujoù Breizh gant ar soñj nac’h gallegañ. Kemend-all a c’heller lavaret diwar an 11 test bennak, deut en anv kevredigezhioù liesseurt, a oa deut da skoazellañ an daou damallad. »

Nac’het zo ouzh an holl dud ar gwir da gomz brezhoneg :

« Pep hini d’e dro, ez eo bet galvet an testoù ha goulennet bep tro : « Ma asantit komz galleg e c’helloc’h lavaret ar pezh ho peus da lavaret ». Ar memes respont a zo deuet gant an holl destoù : « Ne gomzin ket galleg ». Pa oa tremenet an holl destoù e-giz-se dirak ar barner ez eus bet krouet un darvoudig gant lod, peadra d’ar barner goulenn skarzhañ ar sal. Skarzhet eo bet neuze. Ha lod da ganañ « Kan an ARB » (3).

Sevel a ra un tamm trouz diwar-se. Embannet zo ur gemennadenn sinet gant Skol an Emsav, Unvaniezh ar Gelennerien Vrezhoneg, Kelennerien war ar brezhoneg Bro-Bariz, Unvaniezh ar Studierien war ar Brezhoneg, Emgann, PCML, Stourm ar Brezhoneg, Kuzul ar Brezhoneg, Kendalc’h ha MIB :

« An emsavioù-mañ […] a sav a-enep ar fed n’o deus ket bet ar gwir o dileuridi da gomz e-kerzh prosez an 20 a viz Even 1984 e lez-varn Roazhon ; a soñj dezho ez eo aet al Lez-Varn enep da wirioù an damallidi hag an testoù hag a-enep da wirioù Mab-den […] Gwell eo da Justis Bro-C’hall moarvat chom hep gouzout ar rag hag ar perag eus an afer kentoc’h evit gouzañv ur ger brezhonek. Sevel a reomp a-enep d’an doare ma vez atav graet fae war hor yezh el lezioù-barn. » (4)

Bremañ, C'hwevrer 1986 (n°53)

Brezhoneg el lez-varn

Div wech da vihanañ e c’hello tud eus S.A.B. brezhonegiñ e-pad o frosez :

– D’an 2 a viz Meurzh 1984 ez eo galvet Herve ar Beg dirak lez-varn Gwengamp evit bezañ peget skritelloù hep sinadur ebet. Un aferig a netra met roet zo dezhañ ar gwir da vont e brezhoneg ha da gaout ur jubennourez (5). Lezet eo da vont didamall hep bezañ distaget ur ger gallek.

– D’an 3 a viz C’hwevrer 1986 e tremen en-dro Gwenole Bihanig ha Padrig Herve dirak lez-varn an Oriant evit bezañ mastaret panelloù-hent e miz Gouere 1985. Ar gwir da gomz brezhoneg zo roet dezhe gant ar prokulor : « Kompren a ran mat e vefe lorc’h ennoc’h o komz brezhoneg, ha reizh eo difenn ur yezh evel hoc’h hini… Ur c’holl e vefe evit sevenadur Europa hag ar bed holl ma varvfe ar brezhoneg… » emezañ war ar marc’had. Disoc’h ar prosez, 5000 lur a dell-gastiz pep hini… (6)

P1020646

« Libérez Cabon-Meudec »

Ouzhpenn tud S.A.B. o deus diskouezet o youl d’ober gant ar brezhoneg betek el lezioù-barn. E miz Even 1989 ez eo paket Gilbert Cabon ha Jean-Yves Meudec war dro ul lec’h a dalvez da goachañ dafar evit an ARB. A-benn neuze e nac’h Gilbert Cabon respont e galleg hag e giz-se e kendalc’h ar stourm bet lañset gant tud S.A.B. araokañ evit degas ar brezhoneg el lezioù-barn. Abalamour dezhañ da vezañ stourmer sevenadurel ha da nac’h komz galleg ez eo plantet en toull-bac’h e Pariz e-pad 11 miz a-raok ar varn ! Jean-Yves Meudec, tamallet dezhañ ar memes traoù, zo bet laosket da vont e miz Du 1989…

Ur vanifestadeg zo aozet gant S.A.B. e miz Kerzu 1989 en Alre evit kaout « panelloù brezhonek war vord an hentoù hag ar gwir da gomz brezhoneg dirak ar justis. » Goulenn a reont e vije kinniget ur jubennour da Gilbert Cabon : « met n’eo ket kaout ur jubennour eo hor pal, eme Iwan Kadored, ober gant hor yezh e kement degouezh zo er vuhez ne lavaran ket. » (7)

Dek test a zeu da zifenn Cabon ha Meudec er prosez ha pevar anezhe zo roet dezhe ar gwir da gomz brezhoneg (hep na vije tamm jubennour ebet avat). (8)

Eus Brusel da Villers-Cotterêts

D’ar 17 a viz C’hwevrer 1989 eo aloubet kannati ar Frañs e Brusel gant stourmerien S.A.B. Dastumet eo ar stourmerien gant ar polis goude bezañ graet un tamm mat a reuz e-barzh an ti. Nac’h komz ur yezh all estreget ar brezhoneg a reont-holl ha kas un nozvezh er c’homiserdi. Daoust dezhe bezañ « adlivet » moketenn ha marbr ar c’hannati gant koltar ne vo lakaet prosez ebet war o chouk ! Un digarez re vrav e vije bet da ziskouez ez eus ar gwir da gomz brezhoneg el lez-varn e Brusel pa n’eus ket urzh d’hen ober e « bro gwirioù mab-den » ? (9)

D’an 2 a viz Even 1989 (pevar devezh araok ma vefe paket Cabon ha Meudec) ez eus peget skritelloù gant tud S.A.B. e Villers-Cotterêts evit goulenn-groñs e vefe freuzet ordrenañs 1539.

« Je n’entends point votre baragouin »

Komz brezhoneg el lezioù-barn n’eo ket ur gwir met un nemedenn n’eo ken.

N’eus ket gwall bell ez eus bet c’hoazh stourmerien o nac’h komz galleg da geñver o frosez. Daou stourmer dizalc’hour zo tremenet dirak lez-varn Roazhon e miz Eost 2012 evit bezañ livet panelloù nepell diouzh ar gêr vras. En anv Stourm ar Brezhoneg o devoa graet an taol (10).

Hag adarre e miz Kerzu 2013 e tremen ur stourmer eus Ai’ta dirak lez-varn bolis an Oriant evit bezañ peget pegsunioù war banelloù gallek en Erdeven. Evel ouzh an daou all ez eus nac’het outañ mont e brezhoneg ouzh al lez-varn (11).

Met reuz zo bet dreist-holl tro-dro d’un afer all c’hoarvezet e miz Meurzh 2011 da goulz prosez-galv daou stourmer eus 44=Breizh, barnet e Roazhon evit bezañ koltaret ur banell Pays de la Loire nepell diouzh Nozieg (44). Setu deuet Gael Roblin, stourmer eus Breizhistañs, pedet da embann e soñj hag e desteni dirak ar barner. E brezhoneg e komañs da gaozeal hag eñ troc’het krenn-ha-krak gant komzoù dismegañsus Pierre Dillange, prezidant a gambr e lez-varn galv Roazhon : « votre déposition s’arrête là, je n’entends point votre baragouin. » Diwar-se zo bet ur sapre charre ha goulennet gant meur a gevredigezh e vefe kastizet ar barner. Hemañ en deus klevet e begement gant e hierarkiezh moarvat ! (12)

Soñj mat ‘m eus e oan o c’hoari biz-meud war-du Roazhon hag e oan bet sammet gant ur barner a laboure gantañ e lez-varn Roazhon. « Un hentenn evit deskiñ brezhoneg hon eus profet dezhañ evit farsal » en devoa lâret din en ur c’hoazhin ! Promesa !

pegsunt-shirt-baragouinEvit klozañ

N’eo ket deuet a-benn S.A.B. (na strollad all war e lerc’h) da c’hounit ar gwir da gomz brezhoneg el lezioù-barn, daoust d’un nemedenn bennaket, e 1984 e Gwengamp hag e 1986 en Oriant. Abaoe afer ar « baragouin » n’eus bet den o klask mont e brezhoneg ouzh lez-varn galv Roazhon…

Pegoulz e vo ar c’hentañ tro ‘ta ?

TLJ

***

(1) http://www.axl.cefan.ulaval.ca/europe/france-3politik_minorites.htm

(2) http://www.legifrance.gouv.fr

(3) Bremañ, n°32, Mae 1984.

(4) Bremañ, n°34-35, Gouere-Eost 1984.

(5) Bremañ, n°30, Meurzh 1984.

(6) Bremañ, n°53, C’hwevrer 1986.

(7) Bremañ, Genver 1990.

(8) Erwan Chartier, Alain Cabon, Le dossier F.L.B. Plongée chez les clandestins bretons, Coop Breizh, 2006, p.242-244.

Lionel Henry, Annick Lagadec, FLB-ARB. L’histoire 1966-2005, Yoran Embanner, 2006.

(9) Emgann-Combat breton, n°43, Meurzh 1989.

(10) http://7seizh.info/2012/08/16/proces-des-deux-independantistes-ambiance-et-verdict/

(11) http://www.ouest-france.fr/tribunal-de-lorient-le-militant-daita-refuse-de-parler-en-francais-1786856

(12) http://rezore.blogspirit.com/archive/2011/week15/index.html

http://rennes-info.org/La-justice-francaise-juge-de

http://www.bretagne-info.org/2011/03/30/dan-13-a-viz-ebrel-doujans-ouzh-hor-yezh/

http://www.bretagne-info.org/2011/03/16/pour-le-juge-pierre-dillange-le-breton-est-un-baragouin/

Un daou-ugent den bennak a oa bodet evit skoazell Jonathan Guillaume, mouezh-aotreet Breizhistance, ha Josselin Liotard, ur stourmer eus Breizhistance eñ-ivez, pa oant galvet dirak lez-varn galv Roazhon da c’houde ur prosez kentañ bet d’ar 16 a viz Even 2010. Tamallet e oa dezho, hep prouenn, bezañ bet skrivet «44=BZH» gant ur bombezenn livaj ouzh ur panell Broioù al Liger e Nozieg.

Goude bezañ difennet an doare-mañ d’ober ha lâret ne oant ket kablus ar wezh-mañ o deus freuzet lodennadur melestradurel Breizh dirak ar parked, dezhañ perzhioù enep-demokratel. Evit gwir, evel m’en embanne Sarkozy e Josilin ar sizhun dremenet, na dileuridi ar strollegezhioù, na re ar Stad n’o deus c’hoant diskoulmañ kudenn lodennadur Breizh.

Ar pep souezhusañ ha direishañ er prosez-mañ zo bet ar gunujenn n’eus lâret ar barner Pierre Dillange ouzh ar brezhoneg, p’en deus digouviet Gael Roblin, den-test an enkablidi, a oa kroget da gomz e brezhoneg : «Echu eo gant ho testeni, n’on ket evit kompren ho paragouin». Gwir emzalc’h ul lez-varn trevadennel ! Pa vez kelennet ar brezhoneg eus ar skol-vamm d’an doktorelezh e Roazhon, pa vez kelaouennoù hag embannadurioù e brezhoneg, n’haller ket gouzañv seurt doareoù hag ar fed ne vije ket anavezet bezañs hor yezh. Kalz a gannaded gall a vroueza ruz rak an disparzhioù el lezioù-barn turkat diwar-goust ar Gurded. Emaomp o c’hortoz un ersav a-seurt-se evit ar brezhoneg.

M’emañ kont ar c’hiz-se, ha dreist d’ar skoazell ar roomp da Jonathan ha Josselin, e galvomp d’en em vodañ d’ar Merc’her 13 a viz Ebrel, deiziad an diviz, a-benn ober eus an devezh-se un devezh oberennoù da dalañ ouzh lavaroù kunujus ar velestradurezh justis gall ouzh ar brezhoneg.

Holl a-gevret dirak ar Parlamant d’an 13 a viz Ebrel evit difenn hor yezh !