Tag

mamm

Browsing

Ur vaouez kreñv a zo marvet hiziv. Arouez an holl vammoù frailhet o c’halonioù gant marv o bugale.

Gant Gerry Adams, prezidant Sinn fein, ez eo bet roet da c’houzout e oa marvet Rosaleen Sands. Atav e oa chomet mamm Bobby Sands sonn ha kalonek evit kenderc’hel gant ar stourm, daoust d’ar pezh he doa gouzañvet e 1981 e Iwerzhon an Norzh gant marv he mab.

Bobby Sands a voe kaset voe d’an toull-bac’h e 1972 abalamour ma oa ezel eus an IRA. Deuet e oa maez met adpaket e oa bet da c’houde e 1976. E-pad ma oa bac’het e Long Kesh en doa kendalc’het da stourm, en ur skrivañ testennoù, barzhonegoù…

Ur poltred tapet eus Bobby Sands e toull-bac’h Long Kesh.

E 1981 e kemeras perzh d’ur c’houlzad yuniñ, gant un toulladig all a gamaladed, evit stourm evit o gwirioù hag evit kaout ur statud a brizonidi bolitikel. War ar renk ez eas zoken evit dilennadegoù betek bezañ dilennet (en toull-bac’h hag o yuniñ !) d’an 9 a viz Ebrel. Daoust da-se ha d’ar bruderezh graet d’o stourm ne voe ket selaouet an Iwerzhoniz, ha nac’het e voe atav gant Margaret Thatcher e vije bet roet ur statud ispisial d’ar brizonidi bolitikel.

Bobby Sands a voe an hini gentañ da vervel d’ar 5 a viz Mae 1981 da 27 vloaz, goude 66 devezh hep debriñ. Nav stourmer iwerzhonad all a varvas d’e heul…

Sed aze ur barzhoneg a oa bet skrivet gant Bobby Sands d’he vamm :

Dear Mum

Dear Mum, I know you’re always there

To help and guide me with all your care,

You nursed and fed me and made me strong

To face the world and all its wrong.

*

What can I write to you this day

For a line or two would never pay

For care and time you gave to me

Through long hard years unceasingly.

*

How you found strength I do not know

How you managed I’ll never know,

Struggling and striving without a break

Always there and never late.

*

You prayed for me and loved me more

How could I ask for anymore

And reared me up to be like you

But I haven’t a heart as kind as you.

*

A guide to me in times of plight

A princess like a star so bright

For life would never have been the same

If I hadn’t of learned what small things came.

*

So forgive me Mum just a little more

For not loving you so much before,

For life and love you gave to me

I give my thanks for eternity.

Rosaleen Sands o kemer ar gaoz er straed e Falls Road, da vare devezh kentañ ar yun.

Robert Neal Baxter, broadelour galizad ha komunour war un dro a ro deomp e soñj dezhañ a-zivout  ar mammoù-dougen ha kenwerzh ar c’ho(r)foù. Neb a garfe respont gant ur sav-poent kontrol pe get a zo pedet d’en ober e brezhoneg. Ne vo ket embannet ar skridoù awenet gant kilstoumerien ar “vanif evit an holl”. Trugarez dezhañ memes tra evit bezañ savet ur pennad gant ur c’heriaoueg ken pinvidik a sikouro an holl da eskemm war an holl dañvezioù-se e brezhoneg

Maouezed frouezhus da feurmiñ

Robert Neal Baxter

E 1985 e oa bet embannet ar romant The Handmaid’s Tale, kontet ennañ gant ar skrivagnerez Margaret Atwood ur bed distopiek renet warnañ gant ar wazed arallrevel a renkad uhel, keit ha ma talveze ar maouezed a renkad izel da ouennerezed e lec’h ar maouezed difrouezhus a renkad uhel. D’ar mare-se e oa anezhi un oberenn skiant-faltazi euzhus. Hiziv, avat, diazezet war an hevelep solenn, hini ar batriarkiezh arallreoladel hag ar gevalaouriezh nevez-frankizour, eo deuet da wir gant ar mammoù-dougen, feurmet o c’hofoù gante.

Ha ret eo komz plaen: n’eo ‘doug’ pe ‘brazezded evit an hentez’ (BEH) nemet termenoù teknikel, troioù-lavar c’hwekaat evit klask kuzhet gwirionez. Rak, daoust d’an arguzennoù hep penn na lost e c’heller klevet, da skouer: “n’emañ ket o prestañ netra, n’emañ ket o feurmiñ netra. En e blas e diabarzh he c’horf emañ he c’hof.” (pennad-kaoz gant Sekretourez Ar gevredigezh evit lezennekadur ar BEH e Spagn), e gwirionez eo un afer feurmiñ kofoù maouezed yac’h, evel ma laka sklaer ur c’houblad eus Kanada: “Dimp-ni eo ar vielloù hag ar sper. Hon bugel eo a-benn ar fin. Ne reomp nemet feurmiñ kof unan bennak (sic.), paeet ganimp evit hen ober”.

Un dek vloaz ’zo bennak, e oa bet sinet daou ginnig lezenn heñvel-poch an eil ouzh eben gant meur a senedour/ez (26 eus an tu-dehoù ha 44 eus an tu-kleiz) evit lezennekaat kenwerzh ar c’hofoù er Frañs. Ar bloaz-mañ e oa bet roet lañs d’al luskad a-du gant al lezennekadur er Spagn ivez pa savas ar strollad frankizour Ciudadanos a-du gantañ, o vagañ ar vreutadeg e diabarzh ar strolladoù spagnolat pennañ all, koulz e Strollad ‘Sokialour Micherour’ Spagn (P‘so’E) hag er Strollad Poblel (PP). Ha hep mar ebet e vo klevet muioc’h-mui komz diwar e benn e meur a vro all m’emañ berzet gant al lezenn, degaset gant avel ar marc’had frank, lakaet pep tra da varc’hadourezh gantañ.

Tad on ha kompren a ran perak e fell da dud all hen bezañ, met dav eo anzav n’eo ket ur gwir bezañ tad pe vamm –ne vern hag arallrevel pe heñvelrevel e vefe– ha ne ranker ket klask kaout bugale biologel kousto pe gousto. Hag ar re n’int ket gouest da engehentañ bugale biologel evite o-unan a c’hell advugelañ. Gwir eo e c’hell bezañ gwall hir ar gortoz, met arabat ankounac’haat o deus i, ar vugale, ar gwir da vezañ degemeret en ur familh gant pep gwarant evit bezañ desavet enni e surentez. Diouzh an tu all, peurliesañ ec’h a buanoc’h an traoù war-raok pa advugeler ur c’hrouadur brasoc’h pe gant ezhommoù ispisial, tonket re alies da vont a greizenn da greizenn hag en arvar da diorren ur strafuilh stagidigezh. Abalamour d’ar c’hoant kaout ar ‘poupinell parfet’ an hini eo ma oa bet klasket lakaat ur vamm-doug da diforc’hañ p’o doa gouvezet ar arvalion en doa ar c’hrouell ur si, ha kaset da gavad ur bugel all peogwir en doa an drizomiezh 21. Divent eo an emgerc’hegezh. Ret eo lakaat ar c’hoantoù hiniennel da bouezañ nebeutoc’h er ventell evit an efedoù e c’hell kaout bep ober evit ar re all.

Un afer arc’hant eo trafik ar mammoù-dougen ha biken e c’hello lezennoù ar gevredigezh kevalaour hen lakaat da vezañ “un doare kenwerzh yac’h” rak digempenn eo pa vez dielfennet pizh eus meur a geñver: hini difenn gwirioù ar maouezed, hini stourm ar renkadoù pe c’hoazh hini ar stourm a-enep da dreistkorvoerezh an trevadennoù nevez. Meur a abeg ez eus neuze, dreist d’ar c’hoant da vezañ tad pe vamm, da sevel a-enep krenn da lezennekadur feurmiñ kofoù ar maouezed evel ma kinnig C.L.A.R.A. ha Kevredigezh ar Familhoù Heñvelkerentel (ADFH). Difennet eo hervez al lezenn er Frañs (Kod keodedel, Mellad 6.7), dres evel gwerzh an organoù pe ar gwad, hag evel-se e ranko chom.

Da gentañ-penn e ranker chom hep droukveskañ gwir ar maouezed d’ober diouzh o c’hoant gant o c’horfoù hag o-unan diouzh un tu ha marc’hadekadur o c’horfoù diouzh un tu all. Pilpouzerezh eo pa glever ur bolitikourez virelour evel Esperanza Aguirre o sevel a-enep d’an torr-dougen choazet hep skoilhoù, e-ser sevel a-du gant gwir ar maouezed da ‘dibab’ feurmiñ o c’hofoù, seul wezh ma vez gounezet arc’hant gant ar gennad prevez ha kreñvaet ar spered-familh war un dro. N’eo ket un afer difenn ‘gwirioù’ an dud heñvelrevour ivez, met kentoc’h hini stourm an emsav gwregelour, evel ma vez lakaet sklaer war wel gant Kenurzhiadur Lesbianez Frañs, aet kuit eus Inter LGBT en abeg da gement-mañ, hag int da tisklêriañ ec’h eo “korvoerezh, marc’hadekadur ha fallperc’hennañ korf ar maouezed”. N’eo ket tud ken ar maouezed lakaet da feurmiñ o kofoù dre ezhomm arc’hant: ardivinkoù-goriñ dianav e teont da vezañ, graet ‘engehenterezed’ (gestantes) anezhe e spagnoleg.

Kalz e klever komz eus ‘gwirioù’ an tadoù hag ar mammoù degemeret gante ur bugel, met tavet e vez istor ar maouezed diwel all: ar mammoù-doug o-unan. Peurliesañ e vez komz eus ar c’hudennoù lezennel pe evurusted an arvalion hag ar vugale. Meneg ebet, evel-just, eus ar mammoù-doug, nemet ma vefe evit displegañ an dezverkoù dibab, ur meni kaier ar c’hargoù evit dinec’hañ ar brenerion e-keñver o stad yec’hed, evel pa brener ur vouc’h er foar. Roud ebet all eus istor ar maouezed bet douget ar c’hrouadur gante e-pad nav mizvezh. Ne vern, n’eo nemet maouezed o rentañ ur servij kenwerzhel d’egile, dres evel ar vouloñjerez. Ret eo o lemel diouzh an istor penn-da-benn evit ma c’hell ar familhoù-degemer kenderc’hel da grediñ ez eus un argerzh normal anezhañ, gant ar mammoù-doug ken laouen all o kenlabourat o krouiñ o levenez-i, hervez pajennoù an ajañsoù hag ar c’hlinigoù prevez atav… Meneg ebet ivez eus an arc’hant ivez: allgarouriezh c’hlan, kea. Ha koulskoude e vez paeet ha paeet kaer-ruz zoken.

Daoust ha m’eo berzet hervez al lezenn er Frañs, n’eo kement-mañ ur skoilh evit ar vegenn ganti ur galloud-prenañ uhel a ya d’hen ober en estrenvro. Pa c’houvezer emañ aotreet hervez al lezenn gwerzhañ plasma ar gwad er $tadoù-Unanet (berzet bremañ gwerzhañ gwad war-eeun eno avat abalamour d’ar riskloù evit ar yec’hed), n’eo ket ur souezh m’az eo honnezh unan eus ar broioù ma vez lakaet da werzhañ ivez kofoù ar maouezed, gante da briz 100,000 dollar bennak. Peurliesañ, an dud a vez difennet gante ar gwir da feurmiñ kofoù maouezed all a fell dezhe lakaat ac’hanomp da grediñ e vefe un oberenn allgar nemetken. Ha koulskoude eo ret komz eus an arc’hant a dremen a dorn da dorn evit kompren da vat tu kenwerzhel-rik mont en-dro gwirion ar sistem-se. Abalamour ma n’int nemet skeudoù, dilamet a-ratozh-kaer diwar an istor, ne gaver sifr ebet diwar o fenn, nemet ma vefe an doare maouezed a fell d’ar c’hlinigoù enfredañ. Met diboell e vefe krediñ en em ginnigfe ur vaouez bennak evel-se nemet ma vefe dre diouer a arc’hant. E berr gomzoù, ur wezh all hag evel boaz emañ ar maouezed paour eus renkadoù ar bobl e gopr stultennoù renkadoù uhel ar c’hentañ bed. Ha n’eus na lezenn na reolennadur ebet gouest da cheñch penn d’ar vazh keit ha ma pado an digevatalder sokial savet diwar ar gevalaouriezh.

Kudenn ebet ivez evit ar re n’o deus ket kement-se a arc’hant, rak un distaol bras a c’heller kavout a-drugarez da frankeskemm bedel ar marc’had nevez-frankizour. Gant touristerezh ar frouezhusted e c’heller beajiñ da vroioù paouraet ar bed ha kavout eno tud prest da labourat a briz izel, evel ma raent ingal evit gennadoù all staliet er c’hentañ bed. En o zouez emañ Ukraina, e lec’h m’emañ uhel-tre live ar c’houbrenerezh. Du-hont eo sklaer piv a zo perc’henn war kof ar maouezed ivez, rak pa vezont dimezet e rank o gour reiñ e aotre. E penn al listenn emañ India avat, deuet da vezañ hipermarc’had ramzel ar c’hofoù bev, gantañ da gengreadur $400 milion bep bloaz. Kenderc’hel a ra c’hoazh nevez-impalaerouriezh ar c’hentañ bed da breizhañ danvezioù o zrevadennoù kozh a-drugarez d’al labouradegoù babigoù staliet enne.

Peurliesañ al lobby a-du gant lezennekaat feurm ar c’hofoù a gomz eus allgarouriezh kentoc’h evit kenwerzh, gant ur ‘pourchas kempouezañ’ e lec’h ur gopr-rik, evel ma c’hoarvez dija e meur a vro pa vez roet ovokitennoù. Da lâret eo, un eskemm arc’hant evit ur servij rentet… Diforc’h ebet diouzh n’eus forzh peseurt gwerzh pe feurm ekonomikel all e gwirionez ’ta, en ur c’hoût ne resev ar vaouez bet lakaet he c’hof da feurmiñ nemet un 10% bennak. N’eo ket gwall diaezet divinout gant piv e ya peurrest an arc’hant war an hent: gant an hanterourion hag ar c’hlinigoù prevez…

Ur wezh all e vez aloubet ha korvoet korfoù ar maouezed gant an nevez-frankizegezh kevalaour ha n’eus lezenn ebet a c’hellfe talvezout da lakaat anezhañ da vezañ ur argerzh kempouez ha reizh.

Geriaoueg

allgarouriezh: altruisme

arallreoladel: hétéronormatif

arval: client

brazezded evit an hentez: grossesse pour autrui

doug evit an hentez: gestation pour autrui

emgerc’hegezh: égocentrisme

gouennerez: reproductrice

mammoù-dougen: mère-porteuse

strafuilh stagidigezh: trouble de l’attachement