Tag

sab

Browsing

A-raok mont da Langoned evit Gouel Broadel ar Brezhoneg d’an 19 hag 20 a viz Mae e c’hellit kemer amzer evit sellet ouzh abadenn Bali Breizh diwezhañ. Pedet eo bet Yves-Marie Derbré-Salaun gant skipailh France 3 Breizh evit displegañ peseurt palioù zo gant ar rummad nevez a glask adreiñ lañs d’ar gouel.

E-doug an abadenn ez eus bet skignet un teulfilm dedennus kaer, sevenet gant Riwal Kermarrec, hag a ro ar gaoz da aozerien istorel ar gouel : Yann Puillandre ha Jañ-Mai Salomon, daou stourmer dizalc’hour bet oberiant e Emgann hag en ARB. Arzourien evel Bernez Tangi ha Nolwenn Korbell a vez klevet ivez o kontañ pegen pouezus eo seurt darvoudoù evit ar re a grou e brezhoneg, klevet a reer ivez Lena Louarn ha Sylvie Toupin. Kaozoù ken talvoudus zo gant Herve ar Beg (bet oberiant e Emgann ha SAB) ha Gael Roblin, daou stourmer all eus an hevelep luskad a zegas  talvoudegezh politikel ar gouel da soñj an holl. Ul labour prizius ha talvoudus zo bet kaset a-benn gant ar sevenour a-benn lakaat ar rummadoù stourmerien disheñvel da brederiañ diwar-benn an treuzkas politikel hag ideologel a ra diouer deomp alies.

An teulfilm “Gouel zo mat met stourm zo tad ! “a vo skignet div wezh e-pad an dibenn-sizhun, moarvat e kavfed ennañ peadra da vouetañ an eskemmoù evit ma adkavo ar vretoned kar-o-yezh hent ar stourm stroll hag an disentiñ.

Sachañ a reomp hoc’h evezh war an taolioù-krenn niverus a vo dalc’het diwar-benn ar stourmoù gwregelour gant Gast da skouer pe a-zivout plas ar brezhoneg er stourmoù sokial. Ar programm klok a gaver aze.

 

Setu un niverenn nevez embannet gant Harz-Labour a zo deuet da vezañ Gwidal adalek an niverenn 13. Ur pennad a  vo kavet diwar-benn Stourm ar panellerezh brezhonek etre 1984 ha 1999 hag ur pennad-kaoz gant Philippe Blanchet (kelenner sokioyezhoniezh e skol-veur Roazhon 2) diwar-benn e levr anvet “Discriminations : combattre la glottophobie”.

 

Sans surprise la convention spécifique sur les langues de Bretagne signée en octobre 2015 entre les repésentants de l’Etat français et de la région Bretagne a clairement exprimé la volonté de l’actuelle mandature régionale et de l’Etat d’éviter à tout prix la construction d’une politique linguistique qui permette d’assurer le développement de la langue bretonne (notamment dans l’éducation). Cette convention est une coquille vide rédigée par une classe politique qui n’a aucun interêt à ce que le peuple breton se réapproprie sa langue, socialement et politiquement. Nous exigeons que les élus de la région renégocient la convention.

Nous dénonçons également la passivité et l’inaction d’une partie du mouvement culturel breton qui depuis la promesse d’une « convention spécifique sur les langues de Bretagne » (annoncée par Jean-Marc Ayrault, premier ministre, en décembre 2013) n’a pas daigné demander des comptes aux élus de la région et à l’Etat concernant cette tractation. La manifestation organisée à Carhaix le 24 octobre dernier a été un échec (2000 personnes). L’échec d’un mouvement culturel qui depuis des années a délaissé le slogan « Brezhoneg ofisiel » (Langue bretonne officielle) pour demander gentillement la ratification de la charte européenne des langues « régionales ». Les résultats sont probants… (voir le dernier refus du Sénat français)

L’Etat n’a aucun intérêt à ce que la langue bretonne se développe. Quant aux élus de la région, ils ont prouvé qu’ils n’avaient pas l’intention de faire évoluer la situation.

Par cette première manifestation nous annonçons la création de la plateforme SAB (« Stourmomp Asambles ‘vit ar Brezhoneg »), plateforme de lutte apartisane avec laquelle la prochaine mandature régionale et l’Etat français devront dorénavant composer.

Nous lançons avec force un appel aux travailleuses et travailleurs de la langue bretonne (notamment dans l’éducation) pour qu’ils s’organisent et développent entre eux des liens de lutte et de solidarité.

Nous exigeons que les élus de la région renégocient la convention et y intégrent l’ensemble des revendications suivantes :

manif-21nov

Faire évoluer les règles de l’enseignement bilingue : suppression du seuil pour l’ouverture d’une nouvelle classe, nommer un poste entier par cycle (maternelles, cycle 2 et 3) pour les écoles en zone urbaine et pour toute nouvelle création de poste ou de classe bilingue, acter un engagement de la création d’un poste pour 3 ans. ;

Renforcer le soutien à l’enseignement associatif par immersion proposé par le réseau Diwan (financement de Kelenn et de l’accueil des élèves du second degré en internat, mise en place d’un dispositif de pérennisation des employés non enseignants, financement des travaux de rénovation,…) ;

Missionner l’Office Public de la Langue Bretonne pour l’élaboration et la mise en œuvre d’un plan de développement pluriannuel de l’enseignement bilingue et de l’enseignement de la langue bretonne pour une adoption d’ici 2017, comme le fait déjà l’Office public de la langue basque ;

Développer les sites de proximité pour la formation des futurs enseignants bilingues et mettre en place un pôle de formation bilingue dans chaque Université pour les futurs enseignants bilingues. Porter à 20 % minimum le nombre de postes bilingues ouverts au concours dès 2016 et à 40 % au terme de la convention, soit en 2020 ;

Développer au sein des ESPE (Ecoles Supérieures du Professorat et de l’Education) et des Universités chargés de la formation initiale des enseignant, un module d’initiation aux langues et aux cultures de Bretagne pour l’ensemble des futurs enseignants monolingues ;

Former les enseignants monolingues au breton (congés individuels de formation) ;

Généraliser l’initiation à la langue bretonne tout au long du primaire en le proposant à toutes les écoles, et atteindre, d’ici 2021, 3 heures par semaine à l’image de la Corse ;

Développer un nouveau service au sein de l’Office Public de la Langue Bretonne afin de traiter des nouvelles technologies ;

Augmenter l’enveloppe annuelle d’aide pour les formations longues afin d’atteindre 500 personnes aidées chaque année dès 2016 ;

Organiser une campagne « Quêteurs de mémoire – Klaskerien ha treizherien soñjoù » à l’échelle de la Bretagne ;

Augmenter l’enveloppe annuelle consacrée à la production de matériel pédagogique en breton (TES).

Avoir le droit de passer toutes les épreuves du brevet des collèges et du baccalauréat en breton.

Création d’au moins une crèche et d’un centre de loisir en langue bretonne par canton et formation de personnel bilingue compétent.

Création d’un CAPES de breton unique et d’un CAPES en breton pour chaque matière (philosophie, sciences économiques et sociales, allemand, espagnol, physique-chimie, éducation physique et sportive, science de la vie et de la terre, musique, arts plastiques) ; création d’une agrégation de breton ;

Des membres de la plateforme de lutte SAB (Stourmomp Asambles ‘vit ar Brezhoneg).

* revendications déjà formulées par le collectif Ai’ta (25 septembre 2015)

Abaoe 10 vloaz ne ra lusk kreskiñ ar skolioù divyezhek nemet gorrekaat. Ur c’hantved a vo ezhomm a-benn tapout e-tro 10 % eus ar skolidi en un hentad divyezhek d’an tizh kresk a zo hiziv-an-deiz, hervez Ofis Publik ar Brezhoneg.

E miz Even 2015 e oa bet sinet un emglev etre rannvro Elzas, he zepartamantoù hag ar Stad diwar-benn kelenn an elzaseg/alamaneg. Sklaer eo ar pal da dizhout a-benn 2030 : 50 % a vugale divyezhek er skolioù-mamm ha teir eurvezh kelenn dre ret er c’hentañ derez evit ar re all, evel e Korsika. Daoust ha krediñ a rimp-ni Bretoned ha Bretonezed goulenn kemend-all ?

Deoc’h da c’houzout e oa deuet ar c’hentañ ministr Jean-Marc Ayrault da Vreizh e miz Kerzu 2013 evit sinañ an « Emglev evit dazont Breizh ». D’ar c’houlz-se e oa bet prometet ivez un emglev arbennik evit diorren ar c’helenn divyezhek. E miz Here 2015 e oa bet sinet ar c’hozh emglev-se (a-benn ar fin). Reuzeudik ha treut-mat eo an disoc’h. N’eo ket zoken penn kentañ komañsamant ur politikerezh yezh. Ha gwashoc’h zo, er stumm orin e kaved lakaet da lezenn ur skoilh bras implijet bemdez gant an enseller evit talañ ouzh digoradur ar c’hlasoù nevez : ar redi da gaout 15 bugel ouzhpenn 3 bloaz (n’eus ket eus se nag en Euskadi, nag e Korsika, nag en Elzas). Abalamour d’an tamm charre graet gant stourmerien ar brezhoneg eo bet tennet an elfenn-se. Met n’eus ket peadra da lampat gant al levenez…

Stourmomp Asambles ‘vit ar Brezhoneg

An holl draoù-se zo kaoz e rankomp labourat da sevel ur c’houlzad-stourm evit mad an deskadurezh vrezhonek e Breizh. Kemer a rimp ar pezh a zo dleet deomp evit sevel un dazont d’hor yezh, ha da gregiñ ganti e pledimp gant an deskadurezh hag e c’hounezimp ar pezh a zo e-barzh al listennad a gavoc’h da heul an destenn-mañ.

M’emaoc’h o labourat en ur skol-vamm, ur skol kentañ derez, ur skolaj pe ul lise ma ‘z eus brezhoneg (e Diwan, er publik pe en deskadurezh katolik) oc’h broudet da gemer perzh er bodad evit an deskadurezh. Hollvrezhonek e vo mont-en-dro ar bodad, dizalc’h diouzh ar strolladoù politikel, ha diazezet war emrenerezh e izili e pep lec’h er vro. Kement ha reiñ lañs d’hor c’houlzad ha kinnig anezhañ d’an holl dud e kinnigomp deoc’h en em vodañ d’ar Sadorn 21 a viz Du e Roazhon (3e g.m. straed Martenot). Manifestiñ etre ar c’huzul-rannvro hag ar rektordi a vo graet hag e skeud-se, un taol-kaer bennak evit diskouez d’an « divizerien » eo ni a zivizo a-benn ar fin.

Faot a ra deomp e vefe diskaret an emglev sinet e miz Here 2015 ha savet unan all ma vo kavet an holl draoù da heul* :

manif-21nov

Embann sklaer e c’hallo ur c’hlas nevez bezañ digoret hep tamm bevenn ebet evit a-sell an niver a vugale enskrivet, krouiñ bep a bost leun-amzer evit ar c’helc’hiadoù (skol-vamm, kelc’hiad 2 ha 3) er skolioù kêr, hag evit kement post pe klas nevez krouet, lakaat ur post da badout 3 bloaz da vihanañ ;

Sikour kalz muioc’h an deskadurezh dre soubidigezh kinniget gant ar gevredigezh Diwan (reiñ arc’hant evit ar stummañ (Kelenn) hag evit degemer ar skolidi a chom da gousket war al lec’h, krouiñ ur statut evit gwareziñ ar labourerien nann-gelennerien, arc’hantaouiñ al labourioù reneveziñ, lakaat savadurioù publik e-kerz Diwan) ;

Reiñ kefridi da Ofis Publik ar Brezhoneg da sevel a-benn 2017 ur steuñv diorren ar c’helenn divyezhek ha brezhonek war meur a vloaz, evel m’eo bet graet gant Ofis publik an euskareg ;

Diorren al lec’hioù stummañ ar gelennerien divyezhek da zont ha krouiñ ur pol stummañ e-barzh pep skol-veur, ober ma ‘z afe ar postoù divyezhek d’ober 20 % eus postoù ar genstrivadeg da vihanañ adalek 2016, ha 40 % e dibenn an emglev, da lavaret eo e 2020 ;

Krouiñ ur modul tañva eus yezhoù ha sevenadurioù Breizh e-korf an ESPEoù (Écoles Supérieures du Professorat et de l’Éducation) hag er skolioù-meur karget eus stummadur kentañ ar gelennerien hag ar skolaerien, ha kinnig anezhañ d’an holl gelennerien unyezhek da zont ;

Kaout ur politikerezh stummañ ar gelennerien unyezhek (ehanoù stummañ).

Ledanaat an tañva eus ar brezhoneg a-hed ar c’hentañ derez o kinnig anezhañ e-barzh pep skol, ha tizhout, a-benn 2021, 3 eurvezh a vrezhoneg bep sizhun, evel ar c’horseg e Korsika ;

Krouiñ ur vagouri hag ur greizenn dudi vrezhonek dre ganton (da vihanañ) ha stummañ brezhonegerien glok ha barrek war ar vicher ;

Diorren ur servij nevez evit plediñ gant an teknologiezhioù nevez e-korf Ofis Publik ar Brezhoneg ;

Brasaat ar sammad arc’hant roet bep bloaz evit sikour ar stummadurioù-hir ha tapout kaout 500 den sikouret bep bloaz kerkent ha 2016 ;

Aozañ ur c’houlzad « Klaskerien ha treizherien soñjoù » war Vreizh a-bezh ;

Kreñvaat kalz ar skoazell degaset d’ar produiñ dafar pedagogel e brezhoneg ;

Kaout ar gwir da dremen holl arnodennoù ar breved hag ar vachelouriezh e brezhoneg ;

Kaout ur C’HAPES brezhoneg unyezhek ha CAPESoù brezhonek war an holl zanvezioù all (prederouriezh, skiantoù ekonomikel ha sokial, alamaneg, spagnoleg, skiantoù fizikel ha kimiezh, deskadurezh-korf ha sport, skiantoù ar vuhez hag an douar, sonerezh, arzoù plastek) ; krouiñ un agregasion brezhoneg ;

Gwareziñ ha diorren ar c’hinnig brezhoneg en eil derez ha reiñ da c’houzout ez eus anezhañ d’an holl skolidi ha d’o zud ;

Doujañ d’al lezenn Peillon diwar-benn ar skolioù a embann e vo kelaouet ar familhoù war ar c’helenn divyezhek ;

Gwelloc’h un oberer eget kant voter…Stourmomp !

 

Bodad SAB (Stourmomp Asambles ‘vit ar Brezhoneg).

*Lod anezho a oa bet kinniget gant Ai’ta d’ar 25 a viz Gwengolo 2015.

 

A-benn arc’hoazh (15 a viz Here) e vo sinet an « emglev arbennik war yezhoù Breizh » etre dilennidi rannvro Breizh hag ar Stad-c’hall. Ouzhpenn treut eo an emglev-se ha n’eo ket souezh pa n’eus gant ar bolitikourien a sino anezhañ tamm interest ebet da welet ar brezhoneg o vont war-raok er gevredigezh.

N’hon eus ket fiziañs er Stad ha biken n’hon devo fiziañ enni. Na kennebeut e dilennidi ar rannvro pa n’eus gante tamm youl ebet da sevel ur politikerezh yezh a vefe kad da ginnig d’an holl dud e Breizh ur servij publik a zeskadurezh klok eus ar skolioù-mamm betek ar skolioù-meur.

Ne dalv ket boan ivez manifestiñ d’ar 24 a viz Here e Karaez ma n’eo ket evit goulenn traoù resis ha krediñ stourm da vat en amzer da zont. Ar re a ra war-dro aozañ manifestadeg Karaez n’o deus ket teurvezet goulenn kontoù digant dilennidi ar rannvro hag ar Stad abaoe ar promesa sinañ an emglev e miz Kerzu 2013. Un tamm mat a giriegezh o deus ivez ma ‘z eo ken reuzeudik an emglev. Met marteze e kave dezhe e tlee ar Vretoned hag ar Bretonezed derc’hel da gaout fiziañs en o renkad politikel a lak lostoù leueoù da dremen dre o genoù abaoe keit-all. Ne gav ket deomp-ni ez eus peadra da fiziañ hon dazont hag hini hon yezh er bolitikourien avat. An darn vrasañ anezhe ne reont ket gant ar brezhoneg, nag e-kerzh emvodoù ar c’huzul-rannvro, nag e-barzh o buhez pemdez.

N’eo ket goulenn digant dilennidi ar rannvro hag ar Stad a vo graet ganeomp, met rediañ anezhe d’ober ar pezh a fell deomp e rafent. Kemer a rimp ar pezh a zo dleet deomp evit sevel un dazont d’hor yezh, ha da gregiñ ganti e pledimp gant an deskadurezh hag e c’hounezimp ar pezh a zo e-barzh al listennad resisaet e-barzh an trakt-mañ.

Lod zo aet skuizh-mat o vevañ diwar ar pezh zo bet gounezet gant reoù all bloavezhioù zo. Marteze a-walc’h e kav dezhe eo erru poent en em vodañ evit sevel ul luskad stourm nevez evit kas ar brezhoneg war-raok, war bep tachenn, ha da gentañ penn hini an deskadurezh. Un toullad eus labourerien ha labourerezed an deskadurezh vrezhonek a c’hellfe bezañ dedennet da genlabourat muioc’h, da brederiañ ha da stourm asambles, hep aon, gant youl ha plijadur…ha disfiz bras e-keñver tud ar galloud, pe e vefent pell du-hont e Pariz, peotramant tost deomp.

Ar Stad hag ar rannvro n’o deus ket echu da gaout bec’h ganeomp. Adalek bremañ e labourimp da sevel ur c’heñver nerzh a-du gant stourmerien ha stourmerezed ar brezhoneg. Deuit ‘ta ganeomp !

Emgav zo roet d’ar 24 a viz Here da 1e e Karaez, DIRAK AN TI-GAR,  a-drek un giton “Stourmomp Asambles evit ar Brezhoneg ofisiel (SAB)” ! A-raok manifestiñ asambles gant ar re all.

Ar bodad
Stourmomp Asambles evit ar Brezhoneg ofisiel (SAB)

WP_20151014_009

Nous avons pris connaissance du contenu de la convention spécifique sur les langues de Bretagne qui sera signée dans quelques jours entre l’État et la région Bretagne. Sans surprise il exprime clairement la volonté de l’actuelle mandature régionale et de l’État d’éviter à tout prix la construction d’une politique linguistique qui permette d’assurer le développement de la langue bretonne (notamment dans l’éducation). Cette convention est une coquille vide rédigée par une classe politique qui n’a aucun intérêt à ce que le peuple breton se réapproprie sa langue, socialement et politiquement. Nous exigeons que les élus de la région renégocient la convention et y intègrent l’ensemble des revendications suivantes* :

Faire évoluer les règles de l’enseignement bilingue : suppression du seuil pour l’ouverture d’une nouvelle classe, nommer un poste entier par cycle (maternelles, cycle 2 et 3) pour les écoles en zone urbaine et pour toute nouvelle création de poste ou de classe bilingue, acter un engagement de la création d’un poste pour 3 ans ;

Renforcer le soutien à l’enseignement associatif par immersion proposé par le réseau Diwan (financement de Kelenn et de l’accueil des élèves du second degré en internat, mise en place d’un dispositif de pérennisation des employés non enseignants…) ;

Missionner l’Office Public de la Langue Bretonne pour l’élaboration et la mise en œuvre d’un plan de développement pluriannuel de l’enseignement bilingue et de l’enseignement de la langue bretonne pour une adoption d’ici 2017, comme le fait déjà l’Office public de la langue basque ;

Développer les sites de proximité pour la formation des futurs enseignants bilingues et mettre en place un pôle de formation bilingue dans chaque Université pour les futurs enseignants bilingues. Porter à 20 % minimum le nombre de postes bilingues ouverts au concours dès 2016 et à 40 % au terme de la convention, soit en 2020 ;

Développer au sein des ESPE (Écoles Supérieures du Professorat et de l’Éducation) et des Universités chargés de la formation initiale des enseignant, un module d’initiation aux langues et aux cultures de Bretagne pour l’ensemble des futurs enseignants monolingues ;

Généraliser l’initiation à la langue bretonne tout au long du primaire en le proposant à toutes les écoles, et atteindre, d’ici 2021, 3 heures par semaine à l’image de la Corse ;

Développer un nouveau service au sein de l’Office Public de la Langue Bretonne afin de traiter des nouvelles technologies ;

Augmenter l’enveloppe annuelle d’aide pour les formations longues afin d’atteindre 500 personnes aidées chaque année dès 2016 ;

Organiser une campagne « Quêteurs de mémoire – Klaskerien ha treizherien soñjoù » à l’échelle de la Bretagne ;

Création d’au moins une crèche et d’un centre de loisir en langue bretonne par canton et formation de personnel bilingue compétent.

Nous dénonçons également la passivité et l’inaction d’une partie du mouvement culturel breton qui depuis la promesse d’une « convention spécifique sur les langues de Bretagne » (annoncée par Jean-Marc Ayrault, premier ministre, en décembre 2013) n’a pas daigné demander des comptes aux élus de la région et à l’État.

L’État français n’a aucun intérêt à ce que la langue bretonne se développe. Quant aux élus de la région, ils ont prouvé qu’ils n’avaient pas l’intention de faire évoluer la situation.

Par cette première action contre un des symboles de l’opposition au développement de la langue bretonne nous annonçons la création de la plateforme SAB (« Stourmomp Asambles ‘vit ar Brezhoneg ofisiel »), plateforme de lutte apartisane avec laquelle la prochaine mandature régionale et l’État français devront dorénavant composer.

Nous lançons avec force un appel aux travailleuses et travailleurs de la langue bretonne (notamment dans l’éducation) pour qu’ils s’organisent et développent entre eux des liens de lutte et de solidarité.

Afin d’amorcer cette campagne pour l’éducation en langue bretonne nous appelons à participer à la manifestation qui aura lieu à Carhaix le 24 octobre prochain. Toutefois nous refusons l’apolitisme et l’inaction des organisateurs et proposons aux gens de se rassembler à 13h devant le château de Kerampuilh, et derrière une banderolle « Stourmomp Asambles evit ar Brezhoneg ofisiel » avant de rejoindre le défilé.

Des membres de la plateforme de lutte SAB (Stourmomp Asambles evit ar Brezhoneg ofisiel).

* revendications déjà formulées par le collectif Ai’ta (25 septembre 2015)

A-benn miz rik e vo deus Gouel Broadel ar Brezhoneg ha 10vet deiz-ha-bloaz Ai’ta, e Tremargad (23-24 a viz Mae). Setu amañ un tamm testenn a gont peseurt mod e oa bet ganet GBB. Emichañs e talvezo d’an dud da anavezout gwelloc’h ul lodenn(ig) eus istor ar Stourmoù evit ar Brezhoneg. Lennadenn vat !

Gouel ar Brezhoneg (1974-1983)

E kêr Wengamp an hini eo, er bloaz 1974, e voe aozet evit ar wech kentañ « Gouel ar Brezhoneg », diwar youl teir c’hevredigezh : Skol an Emsav, Ar Falz ha Brezhoneg Yezh Vev. Bep bloaz, betek 1983, e vo deus ar gouel, a-drugarez da labour Skol an Emsav dreist-holl, sikouret gant tud deus ar vro : e Gwengamp (1974), Kastell-Paol (1975), Pont -‘n-Abad (1976), Karaez (1977), Zinzag Lokrist (1978), Ar Roc’h-Derrien (1979), Plabenneg (1980), Plogoñv, Pontekroaz ha Douarnenez (1981), Gwengamp (1982), ha Pondi (1983). Berzh-diverzh a raio ar gouel, hervez ar bloazioù, al lec’hioù hag an dud a raio war e dro. Pemp mil den a vo gwelet o tont da Wengamp e-doug ur sizhunvezh gouel e 1982 da skouer (« pevar fezh-c’hoari, tremen 50 c’hoarier, 2 film, ouzhpenn 80 kaner ha soner, gant, en o zouez, 13 strollad sonerezh. Da lâret eo an holl bezhioù-c’hoari e brezhoneg prest d’ar c’houlz-se ha kazi an holl ganerien vrezhoneg » (1). Met 1800 hepken a voe gwelet e Pondi er bloaz war-lerc’h (2).

Anat eo d’an aozerien ar ster politikel roet d’ar gouel, kinniget evel un « arouez eus youl labourerien Vreizh da vevañ en o bro, arouez o youl ivez da larout o soñj evel ma karont, hag er yezh a zo o hini » (3).

Image_scre75
http://www.dastum.bzh/

Ur gouel hollvrezhonek eo sañset Gouel ar Brezhoneg bezañ. Met chikan a sav un tamm diwar « reolenn an unyezhegezh » evel ma lenner gant Herve ar Beg goude Gouel 1982 : « Ranket hon eus herzel ouzh un ezel eus SAE da gomz galleg ha « sach-blev » zo bet gant Glenmor, memes, en abeg-se. Adalek ar penn kentañ, e 1974, ez eus bet divizet ober gant ur yezh hepken e-kerz ar gouel. Ma ne vezer ket start war se, gwelloc’h cheñch anv d’ar gouel » (4).

Kerse a gav ivez an toullad kembreiz deuet da ouel Pondi, gant an nebeud a vrezhoneg a glevont, hervez kont. Sed a lenner diwar bluenn Zonia Bowen e-barzh ar gelaouenn CARN en hañv 1983 : « Kudenn ar C’hembread en deus klasket deskiñ un tamm brezhoneg eo pegen ral e c’haller klevout unan bennak o komz ar yezh. Pa glevjomp e oa Gouel ar Brezhoneg da vezañ dalc’het e miz Mae e Pondi, ha ni e Breizh da geñver un dra all er sizhun a-raok, e rejomp hor soñj chom pelloc’h er vro da vont d’ar Gouel, da gaout, a gredemp, ur sizhunvezh a vrezhoneg nemetken. Met kerse a voe ganeomp, n’eo ket abalamour da live an abadennoù, rak kaer e oa kan, sonerezh ha filmoù, met en abeg d’an nebeud a zoujañs d’ar brezhoneg ». Ha Mark Kerrain da ouzhpennañ e desteni un tammmig pelloc’h er pennad, goude lakaat ar gaoz war diaesterioù arc’hant ar gouel :« ne ya ket pep tra mat gant Gouel ar Brezhoneg, pa ouezor ez eus bet ur c’holl a 3 million a lurioù kozh […] Goude-se, eveljust, pa vez klevet brezhonegerien evel Eric Marchand, eus ar strollad Gwerz, o c’hallegiñ war al leurenn evit e sellaouerien, eo anat ez eus un dra bennak a-dreuz. Ma ne gomz ket brezhoneg ar re a oar, piv a ray ? » (5)

Bezet a vezo, Gouel ar Brezhoneg bet lañset e 1974 a vo un darvoud kaer evit lakaat ar yezh war wel, hag un nebeud bloavezhioù goude, sur-mat e oa c’hoazh ar gouel-se en tu bennak war spered an dud ac’h aio da grouiñ « Gouel Broadel ar Brezhoneg. »

Image_scre
http://www.dastum.bzh/

Gouel Broadel ar Brezhoneg

D’an 21 ha d’an 22 a viz Meurzh 1987 e voe dalc’het e Karaez kentañ Gouel Broadel ar Brezhoneg. N’eo ken ar bloaz war-lerc’h e vo dibabet ober gant an anv-se e gwirionez. Er bloaz kentañ eo kinniget an darvoud e-giz ur gouel hag ur vanifestadeg o c’houlenn e vefe ar brezhoneg « yezh ofisiel e Breizh ». Diwar intrudu izili ar C’HONSEO e Breizh, Stourm ar Brezhoneg hag Emgann, e voe roet lañs d’an traoù, gant skoazell « Kenurzhierezh Sevenadurel Breizh » hag an driwec’h strollad breizhek liammet outañ, evel da skouer : Kuzul ar Brezhoneg, Unvaniezh ar Studierien Vrezhoneg, Dastum, Bretagne Gallèse, Association des Etudiants de Gallo, Association des Enseignants de Gallo, Skol an Emsav, Diwan, Ar Falz, Dalc’homp soñj, Association des professeurs de langue bretonne (Bro Bariz), Unvaniezh ar Gelennerien Vrezhoneg, Emgleo Breiz, Kendalc’h, Kevredigezh ar Studierien war ar Brezhoneg (Bro Bariz).

Splann eo al liv politikel roet d’ar gouel, kinniget evel « un devezh etrevroadel evit ar yezhoù gwasket pe nac’het », ur gouel « evit diskouez d’ar Stad C’hall ez eo bev ar brezhoneg. Evit diskouez da Europa a-bezh ez eo bev Pob Vreizh. Evit prouiñ d’ar bed ez eus ur yezh ganeomp-ni Bretoned, ur yezh birvidik ganeoc’h-c’hwi mignoned Països Catalans, ur vouezh o sevel a greiz an trouz e Bro Euskadi. Ya, aze emañ an dalc’h. Stourmomp holl a-gevret, digoromp hon genouioù hag hon daou lagadoù ha krouomp ar frammoù hon eus ezhomm evit difenn ha skignañ ar brezhoneg. Brezhoneg yezh Pobl Vreizh en deus da vezañ Brezhoneg yezh ofisiel e Breizh » eme Erwan ar C’hoadig, sekretour (evit Breizh) Kuzul Etrevroadel ar Broadoù hep Stad. 6

Brav e teu an taol gant an aozerien ha pemp mil den a zeu da Garaez er bloaz kentañ. Kemend-all a dud a vo gwelet e miz Meurzh 1988 ha muioc’h zoken e miz Ebrel 1989 hervez an aozerien (tro c’hwec’h mil den). Ouzhpenn pemp mil den a vo adarre e miz Even 1990 hag e miz Mae 1991.

Kement gouel zo un digarez da zegas da soñj d’an dud ar stourmoù diwezhañ kaset e-pad ar bloavezh. Ordin er bloavezhioù kentañ e teu Dominig Jolived da zistagañ ur brezegenn war al leurenn en anv Stourm ar Brezhoneg hag Emgann. E 1987 e lak ar gaoz war ar stourm evit ar brezhoneg er skingomz hag er skinwel, en deskadurezh, er vuhez ofisiel ha foran, menegiñ a ra trec’hioù Stourm ar Brezhoneg war dachenn ar panelloù, ha lâret ur wech ouzhpenn pegen ret eo lakaat ar brezhoneg da yezh ofisiel e Breizh :

« Ma ‘zomp ken niverus hiziv e Karaez eo dre ma santomp holl eo poent bras ober ur c’hammed war-raok er stourm evit hor yezh hag hon fobl, hag enebiñ kreñv ouzh politikerezh ar Stad C’hall a zalc’h da nac’h e blas d’ar brezhoneg e kement tachenn a zo.
– E hini ar skingomz hag ar skinwel, da gentañ : pelec’h emañ an abadennoù brezhoneg prometet deomp e Radio Breizh Izel pemp bloaz ‘zo ? Pet eurvezh a vrezhoneg a vez skignet gant Radio Arvorig bep sizhun ?
Piv ac’hanomp en deus goulennet diblasañ an abadenn « Chadenn ar Vro » en FR3, goude ma oa dija ken nebeut all a vrezhoneg ?
– Mouget ‘vez ar brezhoneg e tachenn an deskadurezh ivez : Dasout d’an testennoù ofisiel ez eo dibosupl evit an darn vrasañ eus bugale Vreizh da heuliañ kentelioù brezhoneg er skol. Piv ‘zo penn kaoz ma n’eo ket mevelien ar Stad C’hall, pe skolaerien, pe gelennerien, pe renerien skol, pe ensellerien, pe rektor a akademiezh e vefent ?
Pet skol divyezhek publik a vo digoret a benn da vloaz ? Pet skolaer a vo stummet war ar brezhoneg er skolioù-mistri ?
Pevare ‘vo savet un DEUG a benn krouiñ plasoù kelennerien war ar brezhoneg er skolajoù hag el liseoù ?
Hag ar skolioù Diwan ? Ha lezel a raimp hon enebourien da zistrujañ ar pezh omp deut a benn da sevel en ur ober dek vloaz ? Sur ne raimp ket !
– E-barzh ar vuhez ofisiel ha foran e vez nac’het ivez e blas d’ar brezhoneg : ur yezh hag ur yezh hepken a vez aotreet e-kerz an darempredoù etre ar vrezhonegerien hag ar servijoù publik : ar galleg.
Ha m’omp deut a benn da c’hounit traoù ‘zo war dachenn ar panelloù-hent eo goude bezañ kaset war-raok ur stourm hir ha kalet.
Ret eo anzav n’eus politikerezh hollek ebet en dachenn-se a-berzh pennoù bras ar stad hag an dilennidi. Bolontez vat un toullad maered hag ur C’huzul Jeneral ha netra ken.

En dachenn-mañ, kement hag en tachennoù all e rankomp gounit ur STATUD A YEZH OFISIEL evit ar brezhoneg e Breizh.
Dreist d’al lugan e talv kement-mañ e vo anavezet ha degemeret ar brezhoneg evit yezh vroadel hon fobl, da larout eo e vo roet e holl blas dezhañ e kement tachenn eus ar vuhez sokial, sevenadurel hag ekonomikel.
War verr-dermen e talvez evidomp e rankimp :
1- gounit ur chadenn skingomz hag ur chadenn skinwel e brezhoneg evit Breizh a-bezh,
2- kaout an tu d’ober gant ar brezhoneg e kement degouezh eus hon buhez prevez ha foran,
3- lakaat ar brezhoneg da zanvez ret en deskadurezh.
Ur statud a Yezh Ofisiel a vo talvoudus da stourm ouzh an dilabour hag an harlu evit labourerien Vreizh dre ma krouo milieroù a blasoù labour er skolioù, en embann, er selled-ha-kleved, en enklask, er c’hoariva ha sinema… »

Image_scre95
http://www.dastum.bzh/

E-giz ur melezour eus stourmoù ar mare e teu ar vodadeg da vezañ. Bep bloaz (er penn kentañ) e vez gouestlet ar gouel d’un tem bennaket : ar brezhoneg er mediaoù (1988), en deskadurezh (1989), ar brezhoneg hag ar yaouankizoù (1990). Diwar lenn ar prezegennoù e weler gant petra eo bet prederiet ar stourmerien e-pad ar bloaz. E 1990 da skouer emañ adarre Dominig Jolived dirak engroez ar gouel, berv ennañ, o tegas war spered an holl ez eus bet bac’het ur stourmer politikel e-pad mizvezhioù peogwir en devoa nac’het mont e galleg ouzh al lez-varn :

« Ar Brezhoneg er skol » a oa danvez ar gouel warlene. Bloaz war-lerc’h e rankomp gwelet ur wech ouzhpenn penaos n’eo ket aet an traoù war-raok. Derc’hel a ra ar Stad c’hall da nac’h DIWAN ha padal he deus sinet un emglev gant ar skolioù Euskareg, Katalaneg, Korseg hag Okitaneg. Ur post evit ar c’hapes Brezhoneg, seizh evit an hini Korseg. Penaos kompren an droukziforidigezh-se ? An dismegañs-se ? […] « Ar Brezhoneg hag ar re yaouank » eo danvez hon devezhioù stourm ha gouel hevlene […] Krog eo ar studierien hag al liseidi da c’houlenn ma vefe doujet ouzh gwirioù Breizh en hon skolioù. Krouet o deus ur gevredigezh, DAZONT. Ra ray berzh ! […] Stourm ar panelloù-hent n’eo ket gounezet c’hoazh, daoust ma santer ez a war-raok, a-drugarez da SAB. El lezioù-barn ez eo difennet atav ober gant ar brezhoneg. Gilbert Cabon en deus diskouezet, dre e emzalc’h, pilpouserezh ar Stad c’hall. Diouzh un tu e lid « gwirioù mab-den » en ur frotañ argant forzh pegement, « hon » argant ivez. Diouzh un tu all e talc’h un den en toull e-pad unnek miz war zigarez e venn eñ komz brezhoneg ! » (7)

Lies gwech en em gav ivez war al leurenn prezidant UGB (Unvaniezh ar Gelennerien Brezhoneg) pe hini Diwan, e-giz Andre Lavanant e 1991, a gomz eus diaesterioù ha stourmoù ar brezhoneg er skolioù : « Piv ‘zo o tougen ar gelennadurezh vrezhonek ? N’eo ket an ensavadurioù bras, ar Stad pe an DDEC, nann, teir gevredigezh, o tic’hagniñ evit mont war-raok : Diwan, an APEEB, ha UGB […] Echu gant Diwan a-benn daou viz ? N’eo ket gant plijadur e vez distaget frazennouigoù a-seurt-se. Hiziv-an-deiz e c’hellfe c’hoarvezout » (8).

Hag e 1992, ur wech c’hoazh, enebiezh ar Stad ouzh ar skolioù brezhonek, diouzh sell aozerien ar gouel, hag afer an degemer graet da stourmerien Euskadi : « Diwan, ur wech ouzhpenn, zo en arvar. An « emglev » sinet gant ar Stad c’hall daou vloaz zo a ziskouez splann hiziv an deiz ar mankoù. Pemp den dambaeet gant ar Stad pa zo ouzhpenn kant implijiad e-barzh Diwan. Bourges, mevel Pariz e Breizh a c’houlenn gant Diwan kempouezañ e vudjed. Evel pa vefe pal ur skol gounit argant […] Bro c’hall, « bro ar frankiz », a laka en toull-bac’h Bretoned evit bezañ roet bod da Euskariz. Seizh anezho zo c’hoazh. Emeur o sevel Europa ar pobloù ? Nann, Europa ar bolis ! » (9)

Gouel Broadel ar Brezhoneg e Speied

Adalek Mezheven 1992 eo dilec’hiet ar gouel e Speied, ma vo oberiant-oberiant an ti-kêr hag ar goñversanted evit brezhonekaat ar barrez da geñver an darvoud. Goude 1992 e seblant SAB pellaat eus aozadur ar gouel (n’emañ ket e anv war ar skritelloù ken) evit leuskel ar plas da dud Emgann hag ar gevredigezh Kan an Douar (Landelo) a raio war-dro ar gouel betek ar fin. Hennezh a vo bloavezhioù-pad, evel ur skeudenn glok eus ar c’hrouiñ e brezhoneg war dachenn ar sonerezh hag an embann (bernioù standoù a oa). An holl ganerien ha sonerien, an holl strolladoù muzik breizhek o devo tro da vont war leurenn Gouel Broadel ar Brezhoneg : Youenn Gwernig, Gilles Servat, Glenmor, Alan Stivell, Bernez Tangi, Kristen Noguès, Jakeza al Lae, Jean-Yves ar Rouz, Ifig Troadeg, Mona Jaouen, Andrea ar Gouilh, E.V. Ha meur ha meur a hini all c’hoazh.

Bewech e vo kinniget d’an dud « ur sell war-zu ar sevenadurioù all » hag hervez an aozerien e tenn Gouel Broadel ar Brezhoneg tamm-pe-damm da « bodadoù bras Bro-Gembre pe Euskadi, an Eisteddfod hag an Erri-Eruatz » (10). Arzourien a-bep seurt broioù a vo pedet da zont, ha lod anezho brudet-mat : Meic Stevens (Kembre) e 1991, The Chieftains (Iwerzhon) hag I Muvrini (Korsika) e 1993, Idir (Kabili) e 1994, Elena Ledda (Sardigna) e 1995, The Wolfe Tones (Iwerzhon) e 1996, Ammouri M’bark (Maroko) e 1997, Carlos Nuñes (Galisia) e 1998, Granmoun Lele (ar Reunion), Tayfa (Kabili) ha Pat O’May e 1999.

Image_scre...
http://www.dastum.bzh/

War an ton bras eo kinniget gouel Speied e-barzh Combat Breton, kazetenn Emgann : « succès grandissant, ambiance exceptionnelle » eme titl ur pennad-stur, « Speied, capitale d’une Bretagne de rêve, de la Bretagne en fête, rebretonnisée, revendicative. Les milliers de personnes venues participer à ce grand rassemblement annuel auront palié, par un efficace bouche à oreille, le boycott de F3 et l’indigence de l’information écrite », memes ma ranker ansav n’eo ket deus an aesañ tout arc’hantañ ur seurt gouel : « les choix des organisateurs pour une grande diversité de spectacles à prix réduit, trouve ici ses limites. »

E Speied e vo savet ivez ur Bank Broadel ha moullet bilhedoù breizhek, warne penn an duk Yann IV, hini Anna Vreizh pe c’hoazh Roparz Hemon, Sebastian ar Balp ha Per Roy, diazezer Skoazell Vreizh (« Arc’hant Breizh, arc’hant reizh. Arc’hant gall, arc’hant fall ! » eme an aozerien !).

Berzh bras a raio ar gouel er bloavezhioù 1990. E miz Mae 1994 ez eo tro 10 000 a dud a zeu da dremen dibenn-sizhun ar pantekost e Speied (11).  Er bloaz war-lerc’h ez eus ouzhpenn 300 soner ha kaner, 230 den a-youl vat, hag en o zouez, 150 den eus Speied (12).

Image_scre94
http://www.dastum.bzh/

E Louargad e koun Glenmor (1997)

Tro 12 000 den a zeuio da gas anezhi e Gouel Broadel ar Brezhoneg 1997. Ha galvet an holl sonerien hag ur bern kanerien vrudet evit un abadenn e koun Glenmor : Gilles Servat, Patrick Ewen, Manu Lann Uhel, Bernez Tangi, Mona Jaouen, Kristen Nikolaz, Andrea ar Gouilh, Katell hag Yvon Etienne, asambles gant kensonerien gozh Glenmor. Ur pezh abadenn a enor evit an hini a oa deut meur a wech da zispakañ e ganaouennoù (Kan bale an ARB a skouer…)
Gouel Broadel ar Brezhoneg zo bet ur gouel sevenadurel ha politikel poblek en deus dedennet « en tu-hont d’ar pezh a vezer kustum da envel an « emsav » hervez Jañ-Mai Salomon, prezidant ar gouel, ha Yann Puillandre, ar sekretour (13).

Image_scre...97
http://www.dastum.bzh/

‘Benn ar bloaz 2001 ?

Goude gouel miz Mae 1999 e tibab an aozerien ober un tamm troc’h : « Divizet ez eus bet disterniañ evit ur bloaz, da brederiañ, da brientiñ war stummoù all d’ober, da zibab ul lec’h padus, da vont pelloc’h gant ar brezhoneg er gouel, ha da glask kenstrollañ kevredigezhioù all, dedennet gant ar brezhoneg » eme Yann Puillandre e penn kentañ ar bloaz 2000 (14). Ne vo ket gouel ebet e 2001 siwazh, moarvat abalamour ma rank luskad an tu-kleiz dizalc’hour gouzañv ar gwaskerezh deut da-heul afer Quévert, peurgetket. Dav e vo gortoz ar bloazioù 2010-2011 evit gwelet en-dro Gouel Broadel ar Brezhoneg o tont war wel.

Ur brezegenn ziwezhañ gant an aozerien, war dreuzoù ar c’hentañ kantved warn-ugent, ha war meur ha meur a dachenn, n’hallont ken gwelet n’eo ket aet an traoù war-raok d’an daoulamm… Hini ebet eus ar palioù meneget dindan n’eo bet tizhet hirie an deiz :

« Brezhoneg yezh ar vro

Trizek vloaz ‘zo emaomp o reiñ lañs d’ar gouel-mañ da zifenn ha da vrudañ ar Brezhoneg ha da gas war raok an emskiant vroadel e touez ar bobl.
Daoust m’az eo tommoc’h an dud ouzh hor yezh daoust ma kresk niver ar vugale er skolioù, a rugarez da ZIWAN, n’eus mann ebet nevez war ar skinwel nag ar skingomz publik – N’eo ket aotreet hon yezh er vuhez foran. N’he deus statud ofisiel ebet ha n’eo ket sinet gant ar Frañs karta ar yezhoù bihan.
Ni fell deomp :
1. E vefe kelennet ar Brezhoneg e pep skol ha stummet mistri diouzh an ezhommoù
2. Ur statud skol publik da ZIWAN
3. ur skinwel Brezhoneg hag ur skingomz ‘vit Breizh a-bezh
4. Ur statud ofisiel evit ar Brezhoneg
5. Lakaat war sav ur politikerezh evit ar Brezhoneg dezhañ da vezañ yezh ar vuhez pemdez
6. Reiñ lañs d’ur galloud politikel gwirion e Breizh
Disprizet ma’z omp bet e-pad keit-all, eo deomp da vezañ bremañ blenierien da reiñ buhez d’am emskiant evit ma ne soñjo ket ar Vretoned eo didalvez o yezh met evit ma vo evito o yezh vroadel dezho » (15).

T.L.J.

(Foto kentañ : Ti-Kêr Kawan ; Fotoioù all : DASTUM)

***

Notennoù :

(1) Bremañ n°12-13, Even-Gouere-Eost 1982, p.18.

(2) Yann-Ber Delisle, « Ur wech e oa e Pondi…Gouel ar Brezhoneg », Bremañ, n°21, Even 1983, p.5.

(3) « Gouel ar Brezhoneg 1980 e Plabenneg : 14-18 a viz Mae », Bremañ, n°0, Meurzh-Ebrel 1980, p.5.

(4) Herve ar Beg, « Gouel ar Brezhoneg, un taol deuet da vat », Bremañ n°12-13, Even-Gouere-Eost 1982, p.18.

(5) Bremañ, n°24, Gwengolo 1983, p.7.

(6) Erwan ar C’hoadig, « Karaez : Brezhoneg, yezh ofisiel », Bremañ, n°65, C’hwevrer 1987, p.6.

(7) Emgann, n°56, 15 Even-15 Gouere 1990.

(8) Emgann, n°67, p.8.

(9) Emgann, n°79, p.1.

(10) Emgann, n°115, Even-Gouere 1995, p.1.

(11) Emgann, n°103, Even-Gouere 1994, p.2.

(12) Emgann, n°115, p.10.

(13) Emgann, n°139, p.11.

(14) Emgann, n°170, Genver-C’hwevrer 2000.

(15) Emgann, n°162, Mae–Even 1999.

41 bloaz zo e lakae stourmerien an FLB-ARB da darzhan peul skignañ Roc’h Tredudon. Chomet eo e penn ar vretoned evel unan eus taolioù brudetañ stourmerien ar brezel kuzh.

Anv a reer c’hoazh outañ hiziv an deiz, ha abeg pennañ ar “gwalldaol” da lâret eo plas ar brezhoneg er skinwel pe azgoulenn ur chadenn  skinwel brezhonek a zalc’h gant gwir abeg da aweniñ ar speredoù evit sevel filmoù pe aozañ manifestadegoù.

Evit degas da soñj e oa stag  da vat er bloavezhioù-se stourm ar brezhoneg ouzh ur stourm kalz ledanoc’h evit ma vo ar vretoned gouest da ren pep tra o unan e skignomp an atersadenn c’hallek eus stourmerien an FLB-ARB bet embannet e kazetenn Emgann evit 20vet deiz-ha-bloaz an darvoud.

Klask a raimp e sizhunvezhioù da zont da embann c’hoazh pennadoù gouestlet d’ar stourm evit ar brezhoneg er mediaoù.

Il y a 41 ans les militants du FLB-ARB faisaient sauter le pylône de diffusion télévisuelle de Roc’h Tredudon. Cette action est restée dans l’esprit des bretons comme une des plus marquantes des partisans de la Bretagne libre.

On en parle encore aujourd’hui et la motivation première de l’attentat celle de la place de la langue bretonne à la télévision où encore la revendication (légitime) d’une chaine de télévision en langue bretonne continuent de susciter des documentaires ou des manifestations.

Pour rappeler combien le combat pour la langue bretonne dans ses années là était indissociable d’une lutte plus vaste en faveur d’un pouvoir politique breton nous diffusons l’interview en français des combattants du FLB-ARB réalisée par le magazine de la gauche indépendantiste Combat Breton-Emgann pour le 20ème anniversaire de l’évènement.

Nous tacherons dans les semaines qui viennent de vous proposer d’autres articles relatifs à la lutte pour la place de langue bretonne dans les médias.

Bretagne info/keleier Breizh dieub ha sokialour

 

 

 

 

 

S.A.B. (1984-1990) : eus an eil prosez d’egile

Etre 1984 ha 1990 an hini e voe kaset en-dro stourm ar panelloù-hent brezhonek dreist-holl. D’ar c’houlz-se e c’hoarvez an darn vrasañ eus ar prosezioù eta. Er bloavezh 1990 ez eus bet gounezet kalzik a-walc’h a banelloù-hent a-benn neuze, en Aodoù-an-Hanternoz da gentañ penn. Komañs a ra ivez kuzul-departamant Penn-ar-Bed da sevel ur gwir banellerezh divyezhek war rouedad hentoù an departamant ha da vroudañ ar c’hêrioù da skeiñ war ar memes tu. Adalek an hañv 1990 en em ro S.A.B. d’ur c’houlzad-stourm nevez evit gounit ur ganol skinwel brezhonek penn da benn d’ar vro.

Buan-buan goude « nozvezh du » kentañ ar 16 a viz Meurzh 1984 ez eus harzet stourmerien. Nozikerien S.A.B. n’o deus ket aon rak ar prosezioù : « N’o deus ken klask ac’hanomp. Mar domp kaset gante dirak al lezioù-barn, ec’h efomp, ma ! » (1) A-live gant youl dibleg ar stourmerien e vo ar moustrerezh. Ar memes diskan a vo klevet bepred. Kement stourmer.ez harzet (pe-dost) a nac’ho mont e galleg ouzh al lez-varn hag e vo nac’het-krenn gant houmañ (peurliesañ) pourchas ur jubennour brezhonek. Evel-se e teuio ar prosezioù, ar prosezioù-galv hag ar manifestadegoù an eil re war lerc’h ar re all e-pad meur a vloaz.

 

Afer Barry-Guesdon

Herve Barry ha Dominique Guesdon eo ar re gentañ dastumet gant an archerien. Tamallet int da vezañ livet un 70 panell-hent gallek bennak tro-war-dro Roazhon e-kerzh « nozvezh du » kentañ Stourm ar Brezhoneg. Koust an dilouzadeg hervez an D.D.E. : 116 175, 50 lur ! Nac’het zo oute mont e brezhoneg da geñver ar prosez (11 a viz Ebrel 1984) ha nac’het kemend-all d’an unnek test deut da lâret o soñj (2). En em gavout a reont en-dro neuze dirak lez-varn Roazhon d’an 20 a viz Even ha nac’het zo oute komz brezhoneg adarre. Kondaonet int da bevar miz toull-bac’h gant goursez ha da baeañ 2000 lur pep hini (3). Bac’het eo da vat Herve Barry nebeut amzer goude-se en abeg d’un darvadenn* c’hwitet gant an ARB en Arzon, er Morbihan (5 a viz Eost 1984). Denez Riou, ezel eus S.A.B. ivez, zo bac’het evit ar memes afer.

Taeroc’h c’hoazh e vo barnet Herve Barry ha Dominique Guesdon da heul o frosez-galv (21 a viz Genver 1985) : 10 000 lur a dell-gastiz da baeañ, pevar miz toull-bac’h gant goursez evit Herve Barry ha pevar miz rust evit Dominique Guesdon (n’eo ket deut d’ar prosez). Emañ Herve Barry en toull c’hoazh forzh penaos ha dinac’h a ra dont dirak ar barner (4) : « Ur prosez mezhus evit ar Justis Gall a glask diskouez ar stourmerien sevenadurel evel tud e gwall, torfedourien ; a gav gwelloc’h nac’h hon yezh en he lezioù ; a gendalc’h dindan urzh ar Stad C’hall (he deus ankoaet he holl bromesaoù) da waskañ ar Vretoned a stourm a wel evit o yezh » eme kemennadenn S.A.B. (5)

E miz Mezheven 1985 ec’h aio maez Herve Barry eus ar prizon. Evit a-sell e varnadenn diwar anv S.A.B. e vo kaset an traoù gantañ betek al lez-varn-terriñ e Pariz (dre ma veze nac’het bep tro outañ ar gwir da gomz brezhoneg). Setu degouezhet an afer, bloavezhioù war-lerc’h, dirak lez-varn-engalv Caen (25 a viz Ebrel 1990). Disoc’h ar varnadenn : pevar miz gant goursez ha 2000 lur da baeañ (6).

 

Herve ar Beg gwasket gant lez-varn Gwengamp

Dizale ez eus tamallet un trede stourmer. D’an 3 a viz Mae 1984 ez eo lakaet Herve ar Beg « dindan evezh ar justis » diwar intrudu barner-enklasker Gwengamp a damall dezhañ bezañ duet panelloù en Bro-Dreger. Setu ar choaz roet dezhañ ; paeañ 20 000 lur kred a-raok an 3 a viz Even pe bezañ kaset d’an toull. Savet zo ur c’homite-skoazell. Skol an Emsav a c’houlenn groñs « e vefe paouezet da gemer stourmerien evit ar yezh evit forbanned » (7). Ur vodadeg zo raktreset d’an 30 a viz Mae dirak lez-varn Gwengamp. Met daou zevezh a-raok ar vanifestadeg ec’h embann ar barner-enklasker un ordrenañs a lâr n’en do ket Herve ar Beg da baeañ a-benn ar fin, en ur ansav e oa er-maez lezenn e ziviz kentañ : « Ne oa an diviz-se nemet ur spontailh politikel lakaet war hent stourmerien ar brezhoneg, eme strollad skoazell Herve ar Beg, hervez ar c’heleier diwezhañ e vefe an emsaverien o soñjal lakaat an arc’hant espernet da dalvezout da brenañ koltar…Kenderc’hel a ra ar stourm. » (8) Dre ma kendalc’h an tamall da redek en em vod un 40 stourmer bennak e Gwengamp memestra : « Neuze e voe gronnet ur panell-hent gant ar stourmerien ha livet anezhañ e du, kement ha diskouez en ur stumm aroueziek, e fell deomp stourm e-mesk hon c’henvroidi war greiz an deiz. » (9)

Ne vo ket barnet Herve ar Beg a-raok miz Even 1987. Sed ar pezh a lavar ar stourmerien da c’houde ar varnadenn : « Goude barnedigezh Gwengamp, embannet d’ar 5 a viz Even, e sav [S.A.B.], ur wech ouzhpenn, a-enep da zoareoù Justis ar Stad c’hall. Kondaonet eo bet Herve ar Beg da 5000 lur a dell-gastiz ha 34 000 lur a zigoll da reiñ da servijoù ar Stad c’hall. Tamallet zo dezhañ panelloù a oa bet duet tro-dro da Wengamp tri bloaz ‘zo, e-pad kentañ « nozvezh-du » Stourm ar Brezhoneg. » (10) Galv a vo graet gant Herve ar Beg. Tremen a raio dirak lez-varn galv Roazhon d’an 12 a viz Genver 1988 hag e vo digresket an digoll da baeañ gant ar prokulor (18 000 lur nebeutoc’h). A-benn ar fin e vo embannet ar varn ur sizhun goude ha didamallet ar paotr abalamour d’ur fazi prosezadur (11).

 

Daou saber paket o koltariñ

Joelle Barzhig hag Herve Kerrain zo paket war an tomm gant an archerien o livañ panelloù kostez an Uhelgoad d’an 20 a viz Mae 1984. Un 50 panell bennak zo bet mastaret gante kostez Kastell-Nevez-ar-Faou, Brasparzh hag an Uhelgoad (12). En em gavout a reont dirak breujoù Montroulez d’an 18 a viz Genver 1985 ha kondaonet int da baeañ bep a 2000 lur tell-gastiz. Joelle Barzhig zo lamet he aotre-bleinañ diganti e-pad miz. N’o deus ket gallet ar vastrouilherien bezañ klevet e brezhoneg e-pad ar prosez, padal o devoa gallet mont e brezhoneg ouzh an archerien pa oant bet goulennataet !

Ha daou all ouzhpenn

Herve ar Bihan hag Iwan Kadored, o-daou o chom e Gwened, zo paket war an taol o vastariñ panelloù e-kichen Roazhon d’an 8 a viz Mezheven 1984 (13). 48 eurvezh int miret dindan evezh ar polis ! An archerien vrezhonek deut da selaou ar gaoz etre an daou stourmer a gav kerse buan a-walc’h. E kembraeg emaint o toullañ-kaoz asambles ! Dre garr-nij eo degaset Herve ar Bihan betek Gwened evit ma vije furchet en e di… Betegoût e vefe kavet danvez-tarzh ? (Oberiant e oa an ARB er vro). Tremen a reont dirak lez-varn Roazhon d’an 20 a viz Meurzh 1985 ha kondaonet eo Iwan Kadored da baeañ 3000 lur a dell-gastiz mui 20 000 lur a zigoll d’an D.D.E. Egile all zo laosket da vont digastiz. A-benn ar fin e vint kondaonet da baeañ 7000 lur a dell-gastiz pep hini abalamour d’ar prokulor da vezañ savet galv (23 a viz Gwengolo 1985) (14).

 

Afer manif Montroulez

Ur barner-enklasker a zo dioutañ un den-e-karg hag a c’hell, diwar e gador en e vurev, e-giz ar gevnidenn e kreizenn he roued, roiñ aotre ha kemenn d’e boliserien da zont da c’houlenn diganeoc’h pet eur eo da greisteiz ha da eilpennañ ho ti, traoñ ha laez, war zigarez klask un « torfedour ». (Youenn Drezen, Itron Varia Garmez, Al Liamm, 1977, p.77)

Ur vanifestadeg zo aozet gant tud S.A.B. e Montroulez d’an 29 a viz Kerzu 1984. Goude bezañ « baleet dre straedoù ar gêr gant bep a banell dindan o brec’h e oa en em gavet ar vanifesterien e tal an Ti Kêr. Eno e voe berniet ar panelloù ha plantet tan e-barzh. Kerkent e erruas an archerien hag int ha tapout krog en unan anezho : Yann Erwan ar Wern, labourer douar kostez Gwengamp ha kas anezhañ d’ar c’homiserdi. Eno e voe manifestet adarre da c’houlenn ma vije bet dieubet. Pezh ‘voe graet nebeut amzer goude war urzh an Ao Le Gouic, Prokulor ar Republik, bet o vanifestiñ asambles gant difennerien ar brezhoneg. » (15)

Diwezhatoc’h avat, d’an 13 a viz c’hwevrer 1985, e rank tri den eus Bro-Dreger digoriñ o dor da seizh eur beure da baotred Mari-Robin, bet roet urzh dezho da furchal gant barner-enklasker Gwengamp. Un devezh-pad e chomont dindan evezh en archerdi ha goulennataet int e brezhoneg kazi penn-da-benn. Mikael Korle, Yann-Jakez Henry hag Herve ar Beg zo tamallet dezhe bezañ graet « recel » daoust ma n’eus bet kavet panell ebet en o zi. Lakaet int raktal « dindan evezh ar justis » ha rediet da baeañ ur c’hred a 10 000 lur pep hini a-benn an 13 a viz Meurzh. « Ne baeint ket » eme rentañ-kont emvod S.A.B. an 13 a viz Even 1985 (dielloù JMD). Meur a wech e vo daleet ar prosez. Ha memes diskan dalc’hmat, nac’het zo oute brezhonegañ el lez-varn. Prosez a vo e Gwengamp d’ar 15 a viz Mae 1987 (gant Yann Erwan ar Wern ouzhpenn). Holl ez eus tamallet oute bezañ kemeret perzh e manifestadeg Montroulez pe bezañ livet panelloù e Bro-Dreger. Prosez adarre d’an 23 a viz Genver 1989. Nac’het oute komz brezhoneg c’hoazh hag adkaset an afer a-benn an 19 a viz Mezheven : « ar 5000 lur a dell gastiz gant goursez a c’houlenne ar prokulor a zo bet roet dezho gant ar barner nemet gant amnistiezh 1988 int bet divec’hiet » a lenner e-barzh Bremañ (16).

SAMSUNG DIGITAL CAMERA

Brezhoneg e lez-varn An Oriant

Gwenole Bihanig ha Padrig Herve a dremen dirak lez-varn felladennoù an Oriant d’ar 5 a viz Kerzu 1985 evit bezañ mastrouilhet panelloù-hent gallek e miz Gouere. Nac’h komz galleg a reont (evel-just) ha daleet eo ar prosez betek an 3 a viz C’hwevrer 1986. Hag an taol-mañ, souezhadenn vat ! Roet zo dezhe an droed da vont e brezhoneg : « Un trec’h eo ? Ya, sur vat. Lennit ar c’helaouennoù : Enno e vez kavet ez eo reizh goulenn panelloù-heñchañ e brezhoneg, ez eo reizh klask saveteiñ ar brezhoneg, ez eo reizh ar stourm renet gant SAB, daoust da zoareoù lous ‘vez ganti. Hag ar re o devoa bet ar chañs da selaou ar prokulor o devoa bet ivez peadra da vezañ souezhet : « Kompren a ran mat e vefe lorc’h ennoc’h o komz brezhoneg, ha reizh eo difenn ur yezh evel hoc’h hini… ur c’holl e vefe evit sevenadur Europa hag ar bed holl ma varvfe ar brezhoneg… » Pegen pell e oamp diouzh pezh veze klevet betek-hen : tud SAB ne oant nemet louserien banelloù, sponterien, tud diwar-lerc’h mat da vezañ kaset da di ar psikiatr ha danvez-muntrerien… » (17) N’eo ket evit keloù-se e vo gwennaet an daou stourmer avat. 5000 lur a dell-gastiz a vo roet da bep hini !

Barnadenn rust evit paotr Felger

Kristian Georgeault zo lakaet ur prosez war e chouk goude ma oa bet gwelet e garr e-kichen panelloù-hent livet e miz Mezheven 1985. D’ar 27 a viz Here 1986 e tremen dirak lez-varn Roazhon. 6 miz toull-bac’h rik ha 6 miz all gant goursez zo goulennet gant ar prokulor eneptañ. D’an 8 a viz Kerzu e tle ar varnadenn bezañ embannet (18). Taer eo : « Kondaonet eo bet Christian Georgeault, un den n’eo kablus nemet a vezañ a-du gant S.A.B. hag a vezañ prestet e garr-tan da liverien panelloù e miz Mezheven 1985, da 9 mizvezh toullbac’h gant goursez ha 48 000 lur da baeañ d’an D.D.E. Rankout a reomp lavaret eta e tibab ar Stad kenderc’hel gant he gwaskerezh kentoc’h eget reiñ d’hor yezh ar gwirioù a zo anavezet dezhi gant an testennoù etrevroadel. S.A.B. a ziskleir e kendalc’ho hag e kresko e oberiantiz, gant an harp brasoc’h-brasañ a gavomp e-touez an dud, betek ma vo diframmet digant ar Stad ar statud a yezh ofisiel a zo dleet d’ar brezhoneg. » (19)

Tri stourmer all barnet ha kondaonet

Daou stourmer, Fulup Launay ha Yann Rivière, zo barnet e Kemper d’ar 7 a viz Mae 1986 ha kondaonet da baeañ 2000 lur a dell-gastiz pep hini (20). Paket zo ur stourmer all e 1987 e-kichen Lesneven : « Gwelet eo bet [Bernez Phelep] gant an archerien pa oa oc’h ec’huiñ e labour noz e Bro Leon ha goulennataet gante an deiz war lerc’h (e-kreiz miz Mae). Anzavet en deus. Barnet vo e Brest d’ar gwener 15 a viz Genver [1988]. » (21) Ha sed a lenner e-barzh Bremañ goude ar prosez : « Ar paotr yaouank a Blouzeniel, evel ma lâr ar c’hazetennoù, a oa bet tapet o tuañ panelloù gant an archerien e miz Mae diwezhañ n’en deus bet nemet 1000 lur a dell-gastiz gant ar barner, goude m’en doa diskleriet ne oa ket a-du ken gant ar seurt labour-noz, ken ez eus bet tavet war e anv gant ar c’hazetennnoù » (22).

Afer Barzhig-Blanchard-Goglin

Un 20 panell bennak zo livet e-kerzh nozvezh ar 7 a viz Eost 1987 tro-war-dro Kastell-Vourc’h (Il-ha-Gwilen). Daou stourmer hag ur stourmerez, Herve Barzhig, Gwenola Blanchard ha Serj Goglin, zo paket gant an archerien. Barnet e vint e Roazhon. Heñvel-rik e vo an eil varnadenn (27 Mezheven 1988) ouzh an hini gentañ (18 a viz Du 1987) : 53 000 lur a zigoll da baeañ en holl, 5000 lur a dell-gastiz ha pevar miz toull-bac’h gant goursez evit pep hini. Serj Goglin zo war var da vezañ skarzhet eus e labour (en ti-post) e-pad 6 miz ! A-drugarez d’ar stourm ne vo ken lakaet 8 devezh gant goursez war e gein (23). 3000 lur a dell-gastiz ha 2 viz toull-bac’h gant goursez zo roet gant lez-varn Roazhon da Sylvain Botrel hag Alan Georgeault, daou studier bet tapet o livañ luganioù war ur voger evit skoazellañ Serj Goglin (24).

Un tamm klozadur

Setu, a gav din, an holl dud hag a zo bet tamallet traoù dezhe diwar stourm ar panelloù-hent, betek 1990 da vihanañ atav. Alies (kenañ) e veze kemeret ar stourmerien hag ar stourmerezed evel « torfedourien » gant ar varnerien. Alies a-walc’h e veze graet goap oute. Rust int bet barnet ha kondaonet abalamour ma kouste ker-ruz o « labour-noz ». Met hep ar stourm tenn-se ne soñj ket din e vefe hirie kement a vrezhoneg skrivet a-wel d’an holl dud e Breizh. N’em eus ket lakaet ar gaoz da vat er pennad-mañ war ar stourm evit ar gwir da gomz brezhoneg er lezioù-barn bet kaset gant S.A.B. Danvez ar pennad a zeu a-dra sur !

TLJ

*sabotaj

***

(1) Ouest-France, 21/03/1984 meneget e-barzh Al Lanv, n°133, Kerzu 2014, p.17.

(2) Ouest-France, 12/04/1984.

(3) Bremañ, n°32, Mae 1984.

(4) Le Télégramme, 21/01/1985.

(5) Stourm ar Brezhoneg, « Dastumadenn pennadoù » n°2, Gouere 1984-Genver 1985.

(6) Bremañ, n° 46/47, Gouere-Eost 1985.

SAB, « Dastumadenn pennadoù », 1990 (dielloù KAD).

(7) Olier ar Mogn, Penn Rann Diavaez SAE, « Kemennadenn », Bremañ, n°33, Even 1984.

(8) ibid.

(9) Emgann, n°4, Ebrel-Mae-Mezheven 1984.

(10) « Stourm ar brezhoneg a gemenn », Emgann, n°30-31, Gouere-Eost 1987.

(11) Rentañ-kont emvod-meur S.A.B., 29/05/1988 (dielloù JMD).

Bremañ, Genver 1988.

(12) Le Télégramme, 21/05/1984.

(13) Ouest-France, 13/06/1984.

(14) Ouest-France, 01/10/1985.

(15) « Brezhoneg, yezh vroadel ! Brezhoneg, yezh ofisiel ! », Emgann, n°8, Meurzh 1985.

(16) Bremañ, n°92, Mae 1989.

(17) Bremañ, n°53, C’hwevrer 1986.

(18) Rentañ-kont emvod-meur S.A.B. e Pondi, Here 1986 (dielloù JMD).

(19) Emgann, n°24-25, Kerzu 1986-Genver 1987.

(20) Rentañ-kont emvod Karaez d’ar 24 a viz Mae 1986 (dielloù JMD).

(21) Rentañ-kont emvod an 11 a viz Gouere 1987 (dielloù JMD).

(22) Bremañ, Genver-C’hwevrer 1988.

(23) Emgann, n°43, Meurzh 1989.

(24) Bremañ, n°94, Gouere 1989.

Sed aze ur skrid diwar-benn istor ar stourm evit ma vo  ofisiel ar brezhoneg, kinniget gant ur studier ( Tomaz Laquaine-Jacq). Displeg a ra amañ dindan an emdraodurioù a oa bet e deroù ar bloavezhioù 80 e bed ar c’hevredigezhioù brezhonek hag o darempred gant ar galloud nevez bet staliet e Pariz e 1981, hini ar PS.

Klasket e vo kinnig reoù all da dennañ kentel eus ar stourmoù bet betek bremañ evit ma vo tizhet ar pal se, unan pouezus meurbet war hent ar stourm a zieubidigezh vroadel ha sokial e Breizh.

Keleier Breizh Dieub ha Sokialour

Pigosat furnez hag awen en amzer-dremenet a zo un dra vat. Dedennet ma ‘z on gant istor ar stourm(où) evit ar brezhoneg em eus lakaet e-barzh ma soñj sevel un tamm studiadenn diwar-benn istor al luskad Stourm ar Brezhoneg (SAB), bet ganet e 1984 e-kreiz ur poullad koltar. E-skeud al labour-se e vo kinniget deoc’h, gwezh ha gwezh, pennadoù diwar-bouez istor SAB. Gant ma vefont un digarez evit ar brezhonegerezed hag ar vrezhonegerien da gaozeal eus o amzer-dremenet, eus o amzer-vremañ hag eus o amzer-da-zont…

Penaos ha perak e oa bet ganet Stourm ar Brezhoneg (SAB) ?

10 a viz Kerzu 1983. En em dolpañ a ra izili Skol an Emsav e Pondi da geñver un « Dael » dreistordinal, un emvod-meur. Dizemglev a sav etre an dud hag e tiviz un darn anezhe kuitaat ar gevredigezh ha mont da sevel ur strollad stourm nevez : Stourm ar Brezhoneg. A-benn tri miz goude-se e vo koltaret un toullad panelloù-hent gante e-pad « nozvezh du » kentañ SAB (17/03/1984). Met abalamour da betra e c’hoarvez un disrann e diabarzh Skol an Emsav ? En ul lizher, embannet e-barzh ar gelaouenn Bremañ, e tispleg an disrannerien perak ez eont kuit :

« War-lerc’h an Dael ispisial a zo bet bodet e Pondi d’an 10 a viz Kerzu hon eus graet hor soñj kuitaat Skol an Emsav. Petra zo kaoz ? En hon touez ez eus lod o deus bet kemeret perzh, hag a-zevri, e-barzh buhez hag ober Skol an Emsav, abaoe un toullad bloavezhioù. Ma n’eo ket abaoe dek vloaz evit darn (…) Perak ne chomomp ket ken e-barzh S.A.E. neuze ? N’eo ket tamm ebet dre ma kav deomp omp bet faziet, ha n’hon eus keuz ebet d’ar pezh hon eus graet evel izili eus SAE, met dre ma ne soñj ket deomp ken emañ ar vag o skeiñ war an tu mat. Da geñver Dael An Oriant d’an 19 ha d’an 20 a viz Du, hon doa graet kinnigoù resis war dachenn an diazezoù, ar politikerezh diavaez hag ar stourmoù (…) Nac’het eo bet gant an Dael votiñ war ar mennadoù kinniget dre ma ne oamp ket niverus awalc’h, ha divizet bodañ un Dael all e Pondi d’an 10 a viz Kerzu. Eno hon eus graet hon c’hinnigoù adarre, ha dreist-holl : resisaat diazezoù S.A.E en ur embann sklaer e kemer perzh SAE e stourm dieubidigezh vroadel Pobl Vreizh, kuitaat an Talbenn (F.P.C.B.) dre ma n’hellomp ket chom en un aozadur m’eo ar PS ezel anezhañ, abalamour da bolitikerezh ar strollad-se (…) O vezañ m’eo bet gwelloc’h d’ar brasañ niver (70%) chom hep resisaat ster hon stourm ha chom hep kuitaat an Talbenn (war an digarez ma vefe bet « asantet gant ar P.S d’ar pep pouezusañ ». Sur a-walc’h n’o deus ket lennet rak-danvez-lezenn ar P.S.) e rankomp, n’eo ket chom da « vihan niver » (30%) e-diabarzh SAE ha reiñ kred d’ur politikerezh a gasfe ac’hanomp war an hent-sac’h, met kuitaat SAE ha sevel ur gevredigezh-stourm nevez. » (1)

Bremañ, n°15, Du-Kerzu 1982 evit skeudenn ar vanif gant SAE hag ar PS
Bremañ, n°15, Du-Kerzu 1982

Eus an Talbenn Sevenadurel da drec’h an tu kleiz

En nevez-hañv 1977 e oa bet savet Talbenn Sevenadurel Araokour Breizh – Front Culturel Progressiste Breton (FCPB) – gant Ar Falz, an UDB, ar PS hag ar PSU (Parti Socialiste Unifié). Diwezhatoc’hik e oa deut ivez sindikadoù evel ar SGEN-CFDT ha strolladoù sevenadurel evel Skol an Emsav. Goulenn a raent holl « ur statud ofisiel evit yezh ha kultur Breizh ».(2) Manifestiñ a veze graet gant strolladoù an Talbenn dreist-holl ha ren ur stourm habask ha fur. Dibunañ a ra 400 a dud e straedoù Roazhon d’ar 7 a viz Meurzh 1981 da skouer, « ur brosesion-gañv o vont da interiñ ar c’hultur hag ar yezh » eme unan e-barzh kolonennoù Bremañ ! (3)

Mae 1981. Aet ar maout gant an tu kleiz. Ha kalz esperañs gant stourmerien ar yezh : « morse, sur-awalc’h ne oa bet kement a spi er c’halonoù. N’eo ket eus spi an huñvreoù kaer e fell din komz, met eus ar fiziañs er pezh a c’hell, a rank c’hoarvezout warc’hoazh kentañ (…) En un taol eo bet distanket an hent gant trec’h an tu kleiz » (4) eme Lukian Kergoat, startijenn ennañ, un nebeut deizioù war-lerc’h eil tro an dilennadeg. Gwir eo n’eo ket bet didalvez an traoù bet gounezet war-lerc’h donedigezh an tu kleiz d’ar galloud : dilez raktres ar greizenn nukleel e Plougoñ, un aotreegezh war ar brezhoneg, dieubidigezh ar vretoned bac’het e Pariz. Met n’haller ket lâret eo bet gwellaet a galz keusteurenn ar brezhoneg war-lerzh an dilennadeg. Daou vloaz goude n’eus ket gant ar yezh an disterañ statud daoust d’ar promesaoù kaer embannet gant an tu-kleiz.

« Diouzh ret mont a-enep al lezenn »

E 1983 e oa staget en-dro an FLB gant e oberoù (5)  Er memes bloavezh e oa bet savet ar strollad Emgann, merket en tu kleiz pellañ, a oa aet d’ober lodenn radikal ar stourm politikel evit Breizh. Hag e miz Kerzu neuze e oa savet kroz e diabarzh Skol an Emsav peogwir ne felle ket d’ul lodenn eus ar stourmerien kenderc’hel d’ober chistroù e-barzh an Talbenn kichen-ha-kichen gant ar PS.

Logo Skol an Emsav
Logo Skol an Emsav

Met dreist pep tra, hag evel a lavar Charlie Grall, ne oa ket akord an holl e-barzh Skol an Emsav war ar mod da gas ar stourm (hini ar panelloù-hent peurgetket). Lod a felle dezhe reutaat ar stourm. « Rann ar stourmoù » a oa bet savet e-barzh ar gevredigezh diwar youl un dornad izili e miz Mezheven 1982 (6)  (diwar intrudu daou stourmer eus an FLB a oa bet didoullbac’het ur bloaz a-raok dreist-holl !). Ar re-se a felle dezhe mont pelloc’h ganti ha kas da vat stourm ar panelloù-hent :

“SAB est né d’un constat et d’une divergence stratégique au sein de l’association Skol an Emsav. Quelques militants motivés avaient déjà réussi à imposer à l’intérieur de cette association de défense du breton Rann ar stourmoù, la section des luttes. Skol an Emsav revendiquait une signalisation bilingue, notamment aux entrées de ville. Ses militants collaient des lettres autocollantes sur le français pour bretonniser les panneaux. Quimper devenait Kemper sans trop de difficulté, mais il n’en était pas de même pour Pont-de-Buis par exemple, qui devait être transformé en Pont-ar-Veuzenn. La méthode était fastidieuse et peu efficace et ne semblait guère déranger l’administration. Elle avait néanmoins le mérite d’éveiller les consciences et de faire parler de la langue bretonne sans trop déranger le public ni les élus.
En 1984, une poignée de militants de Skol an Emsav tire un bilan d’échec de cette méthode « soft » et, en désaccord avec la direction, où l’on trouvait à l’époque Tangi Louarn aujourd’hui président de Kevre Breizh, mais aussi Léna Louarn, vice-présidente du conseil régional de Bretagne depuis 2010, en charge de la langue bretonne, ils préconisent de passer à un niveau supérieur dans la lutte. Devant le refus de Skol an Emsav d’avaliser cette nouvelle stratégie, SAB est rapidement créé avec, comme premier objectif, décrocher rapidement une signalisation routière. Des dizaines de militants se mettent à « coltarer » les panneaux sans retenue.” (7)

Diwar lenn niverennoù kentañ Bremañ ez eo sklaer avat e oa bet lakaet an toaz e go araok ma vije savet Rann ar stourmoù. Sed a lenner e 1981 diwar bluenn unan a vo adkavet e-barzh SAB :

« Ret deomp dibab krafoù resis ha lakaat hon holl nerzh da dizhout hon fal. E-pad pell ez eus bet kaoz eus ar panelloù-lec’h, da skwer. Traouigoù zo bet kaset da benn met al labour ‘zo da adkregiñ penn-da-benn. N’eo nemet dre zibab palioù resis, war verr-dermen e vimp efedus (pezh ne dalv ket n’eo ket ret kaout ur politikerezh war hir-dermen evel-just). N’eo nemet dre zibab seurt stourmoù e vimp gouest da zegas tud a-du ganimp, da greñvaat Skol an Emsav ha da drec’hiñ a-benn ar fin (…) Ha diouzh ret mont a-enep al lezenn, ma ne vez ket asantet da bezh a c’houlennomp. Hep mont da guzhat, hep feulster mar bez posubl, en ur zisplegañ perak e stourmomp d’hon c’henvroidi. Ha mar bez “prizonidi sevenadurel” goude ar “brizonidi bolitikel”, arabat deomp kaout aon.»

Ar « saberien » az aio d’ober lodenn radikal ar stourm sevenadurel adalek 1984 eta.

Tomaz Laquaine-Jakez, studier war ar brezhoneg e skol-veur Roazhon 2.

1  Herve ar Beg, Mark Kerrain, Iwan Kadored, Herve ar Bihan, Yann-Bêr Delisle hag Andre Daniel, « Kimiad », Bremañ n. 28, p.3, Genver 1984.

2  C. Geslin, P. Gourlay, J.-J. Monnier, M. Denis, ha R. L. Coadic, Histoire d’un siècle : Bretagne 1901-2001 : L’émancipation d’un monde. Montroulez, Skol Vreizh, 2010, p. 293.

3  Ar Farouell Masklet, « Selaouit ‘ta farouelled… », Bremañ n. 5, p.8, Even 1981.

4  An Arvester, « Skol an Emsav : Dael 1981, war-du an trec’h !», Bremañ n. 6-7, p.5, Eost-Gwengolo 1981.

5  Michel Nicolas, Histoire de la revendication bretonne. Speied, Coop Breizh, 2007, p. 289.

6  Skol an Emsav, « Evit mont war-raok », Bremañ n. 12-13, p.5, Even-Gouere-Eost 1982.

7  Charlie Grall, Le probleme breton en 20 questions. Gourin, Montagnes noires, 2012, p.99-102

Gervel a ra Breizhistance da gemer perzh er vanifestadeg evit ar brezhoneg a vo dalc’het e Kemper d’an 31 a viz Meurzh .

Met dipitet omp avat gant sav-poent an aozerien a fell dezhe pediñ en o dael a vo diouzh ar beure ar strolladoù o dez dilennidi e parlamant ha sened Pariz hepken.

Ar vretoned kar-o-yezh n’o deus ket gortozet biskoazh mann ebet a-berzh pennoù bras evit kas an traoù war-raok war an dachenn ha krouiñ ar binviji ret evit reiñ un dazont d’hor yezh vroadel.

Ha karout a rafemp kompren evit peseurt abeg e c’hellfe izili an UMP kemer ar gaoz pe dibuniñ didrabas e Kemper d’an 31 a viz Meurzh p’en deus embannet splann Nicolas Sarkozy ne felle ket dezhañ rein e mod ebet plas d’ar brezhoneg ha d’ar yezhoù all er vuhez foran ha kement mañ en ur nac’h e vije kadarnaet gant ar frans karta europa ar yezhoù ?

Na c’hortozomp ket kalz a draoù digant politikourien ar PS pe re all n’o deus c’hoant da zifenn ar brezhoneg nemet pa vez dilennadegoù gall en ur brometiñ ur wezh ouzhpenn e vo studiet an doare da sevel ur raktres lezenn nevez evit ar yezhoù

Ezhomm zo reiñ ur framm a azgoulennoù diazez evit rediañ an dilennidi lec’hel d’ober traoù fetis amañ hep gortoz mann ebet digant hon mistri e Pariz.

Ne gomprenomp ket abalamour da betra ne embanner ket sklaer e rank ar brezhoneg bezañ lakaet da yezh ofisiel e Breizh ha n’omp ket evit intentiñ ne vije anv er galv da vanifestiñ eus an ezhomm bras a c’halloud politikel kreñv amañ e Breizh a-benn sevel hol lezennoù hon unan dre hanterouriezh ur parlamant.

Setu ma roomp emgav d’an holl dirak rannvro Breizh d’an 29/03 da 5e30 pa vo votet politikerezh yezh ar rannvro evit adembann hon eus c’hoant da gaout ur parlamant e Breizh gant seurt galloudoù.

Goulenn a reomp gant hon izili ha mignoned kemer perzh er vanifestadeg e Kemper d’an 31/03 en ur zibuniñ a-drek d’ar giton evit ma vo ofisiel ar brezhoneg eus Brest betek Klison.

Klevet hon eus mat galv an dud yaouank o deus c’hoant da welet a-raokadennoù fonnus ha prim diwar-benn plas ar brezhoneg er vuhez foran, setu ma c’houlennomp da harpañ anezhe e Kemper ha goude.

Ezhomm zo ul lañs nevez war an dachenn amañ er vro, ar stourm a dle bezañ kaset war ar pemdez gant palioù resis a c’heller tizhout ha diazezet war ar gwir d’en em dermeniñ e-giz ma oa bet displeget er galv hor boa kensinet gant Ai’ta, UDB, SLB ha….Kevre Breizh e 2011.

Ankouaet eo bet re fonnus d’hor menno.

Galv Ai’ta evit ar vanif :

Koñkour meur